Η σπουδαιότητα της βλεμματικής επικοινωνίας σε παιδιά με σύνδρομο Asperger και στρατηγικές ανάπτυξής της

Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς το λόγο για τον οποίο από μικρή ηλικία τα βρέφη αρχίζουν να επικεντρώνονται στο πρόσωπο του φροντιστή τους και ιδιαίτερα στα μάτια. Τα βρέφη φαίνεται να έχουν γεννηθεί με την  παρόρμηση να ψάχνουν πληροφορίες στα μάτια των άλλων.

Ένα μεγάλο ποσοστό της επικοινωνίας μας επιτυγχάνεται μέσω των εκφράσεων του προσώπου και των ματιών. Ενώ ολόκληρο το πρόσωπο μπορεί να δείχνει χαρούμενο, στεναχωρημένο, θυμωμένο, ή φοβισμένο, ο μόνος τρόπος να φανεί το πραγματικό συναίσθημα προέρχεται από τα μάτια.

Επιπλέον, τα μάτια δίνουν στοιχεία για το θέμα μιας συζήτηση. Το να παρατηρήσεις την κατεύθυνση του βλέμματος κάποιου, είναι συχνά απαραίτητο για να προσδιορίσεις τη σημασία των λέξεών του. Για παράδειγμα, αν κάποιος πει: “Ωωω! Κοίτα αυτό”,  είναι απαραίτητο  να ακολουθήσουμε το βλέμμα του προκειμένου να μάθουμε σε τι αναφέρεται. Ως εκ τούτου, η  ικανότητα να ακολουθείς το βλέμμα κάποιου είναι απαραίτητη προκειμένου να καθοριστεί ένα κοινό σημείο αναφοράς στη διάρκεια της συνομιλίας.

Επιπρόσθετα, η εστίαση στο βλέμμα κάποιου παρέχει πληροφορίες  για το τι αισθάνεται και σκέφτεται αυτός ο άνθρωπος. Για παράδειγμα, συναντάτε μια φίλη έξω από ένα καφέ και τη ρωτάτε αν θα ήθελε να μείνει να πιείτε μαζί έναν καφέ. Η φίλη σας απαντά «σίγουρα». Σύμφωνα με το που κοιτά η φίλη σας, όμως, μπορείτε να καταλάβετε τις πραγματικές της σκέψεις:

• Αν πει «σίγουρα» και σας κοιτά στο πρόσωπο, τότε πράγματι θέλει να απολαύσει έναν καφέ μαζί σας.
• Αν πει «σίγουρα» αλλά κοιτάζει αλλού ή εστιάζει το βλέμμα της σε κάτι που βρίσκεται σε απόσταση, τότε έχει ίσως ενοχληθεί από κάτι ή κάποιον. Ίσως να κοιτά και κάποιον γνωστό ή και να προσπαθεί να αποφύγει κάποιον. Σε κάθε περίπτωση, τη στιγμή εκείνη δεν έχει το μυαλό της πραγματικά σε εσάς, αλλά έχει εστιάσει σε κάτι άλλο.
• Τέλος, αν πάλι πει «σίγουρα» ενώ κοιτά το ρολόι της, μπορεί όντως να θέλει να μείνει για ένα καφέ αλλά παράλληλα να βιάζεται γιατί έχει πολλές υποχρεώσεις.

Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, είναι σαφές πως τα μάτια στέλνουν διάφορα μηνύματα τα οποία άλλες φορές επιβεβαιώνουν και άλλες φορές έρχονται σε αντίθεση με αυτά που λένε τα λόγια μας.  Το να δώσουμε προσοχή λοιπόν στο πρόσωπο των ανθρώπων, στα μάτια τους, αλλά και στην κατεύθυνση του βλέμματος τους είναι επιτακτική ανάγκη προκειμένου να κατανοήσουμε ολοκληρωμένα την πραγματική πρόθεση των μηνυμάτων τους.

«Διαβάζοντας» τα μάτια στο σύνδρομο Asperger και σε υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό

Μπορείτε να σκεφτείτε τις δυσκολίες που θα συναντούσατε σε κοινωνικές περιστάσεις αν δεν δίνατε προσοχή στις εκφράσεις του προσώπου, στα μάτια, αλλά και στο βλέμμα των συνομιλητών σας;

Χρησιμοποιώντας την τεχνολογία παρακολούθησης της κίνησης των ματιών, οι ερευνητές   συμπέραναν πως τα άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού δεν εστιάζουν στα μάτια. Όταν οι επιστήμονες έδειχναν μια ταινία στην οποία οι ηθοποιοί συζητούσαν, τα άτομα με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος εστίαζαν στα χείλη των ηθοποιών ή σε κάποιο αντικείμενο στο παρασκήνιο.

Οι δυσκολίες αυτές εκτείνονται πέρα από το απλά να αποτυγχάνει κάποιος να κοιτά στα μάτια κατά την διάρκεια μιας συζήτησης.

Τα άτομα με σύνδρομο Asperger και υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό έχουν δυσκολίες στο να κατανοήσουν πληροφορίες που μεταφέρονται μέσω προσώπου και ματιών.

Παρακάτω υπάρχουν παραδείγματα ώστε να κατανοήσετε τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες τους τα άτομα με  σύνδρομο Asperger.

«Οι άνθρωποι μεταξύ τους ανταλλάσουν μηνύματα με τα μάτια αλλά δεν μπορώ να καταλάβω τι λένε.»

«Δεν έχω την ικανότητα να καταλαβαίνω τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων από τις εκφράσεις του προσώπου τους. Αντισταθμίζω, λοιπόν, αυτή την έλλειψη με το να ακούω τη διακύμανση του τόνου της φωνής, και χρησιμοποιώντας τη λογική προκειμένου να καθορίσω το συναισθηματικό τους πλαίσιο. Οι λέξεις που επιλέγουν, οι κινήσεις τους ή ακόμα και το πόσο γρήγορα θα κλείσουν μια συζήτηση , είναι στοιχεία για κάποιο συναίσθημα.»

« Γιατί να σε κοιτάζω εφόσον ξέρω που είσαι;»

Πώς να βοηθήσετε παιδιά με σύνδρομο Asperger και Διαταραχές αυτιστικού φάσματος να εστιάσουν στα μάτια

Δώστε προσοχή στο πρόσωπο

Το πρώτο βήμα για να βοηθήσετε ένα παιδί με σύνδρομο Asperger και Διαταραχές αυτιστικού φάσματος να συντονίσει το βλέμμα του με τα μάτια σας, είναι να δώσει προσοχή στο πρόσωπο. Ο ευκολότερος τρόπος για να συμβεί αυτό, είναι η πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση με το παιδί. Σαφώς, αυτό είναι δύσκολο να επιτευχθεί κατά τη διάρκεια μιας πολυάσχολης μέρας όπως όταν μαγειρεύετε, οδηγείτε κτλ.  Ωστόσο, είναι εφικτό να αντικρίζετε το παιδί σας αρκετά συχνά όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν. Γενικά, προτιμήστε να βρίσκεστε στο ίδιο επίπεδο με το παιδί καθώς αυξάνετε τις πιθανότητες να σας κοιτάξει.

Προσπαθήστε να είστε αντικριστά με το παιδί σε δραστηριότητες της καθημερινότητάς σας. Για παράδειγμα, όταν κάθεστε στο τραπέζι ή όταν κάνετε μαζί μια δραστηριότητα. Είναι σημαντικό το παιδί να βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με εσάς, οπότε μην διστάσετε να κάτσετε ή να ξαπλώσετε στο πάτωμα για να παίξετε μαζί του. Όταν διαβάζετε βιβλία στο παιδί σας είναι δύσκολο να το κοιτάζετε εφόσον διαβάζετε, παρόλα αυτά μπορείτε να γυρίζετε και να το κοιτάζετε στο πρόσωπο ανά συχνά διαστήματα και όταν αυτό είναι δυνατό. Έτσι, του δίνετε την ευκαιρία να σας κοιτάξει.

Ένας πολύ έξυπνος τρόπος να ενθαρρύνετε το παιδί σας να σας κοιτάξει είναι να το κάνετε να περιμένει!

Τα παιδιά έχουν συνηθίσει τις άμεσες και γρήγορες αντιδράσεις των γονιών τους στα πράγματα που τους ζητούν αλλά και στις καθημερινές δραστηριότητες (τάϊσμα, ντύσιμο, μπάνιο). Το μυστικό είναι να αφήσετε το παιδί να περιμένει λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω από το συνηθισμένο μετά από κάτι που λέτε ή κάνετε, κάτι που συχνά τραβά την προσοχή του παιδιού και το ενθαρρύνει να σας κοιτάξει.

Μπορείτε να αφήσετε το παιδί να περιμένει:

• Μετά από ένα λάθος που θα κάνετε!

Ένας σπουδαίος τρόπος να τραβήξετε την προσοχή του παιδιού είναι να κάνετε επίτηδες κάποιο λάθος. Αργήστε να του δώσετε την επόμενη κουταλιά με το γιαουρτάκι του την ώρα που το ταΐζετε ή βάλτε το αγαπημένο του αρκουδάκι σε κάποιο λανθασμένο και ασυνήθιστο σημείο και περιμένετε…Σε όλες τις περιπτώσεις, γυρίστε προς το παιδί σας, πλησιάστε το, και κοιτάξτε το σαν να περιμένετε. Με αυτό τον τρόπο είναι πιο πιθανό το παιδί να αντιδράσει και να σας κοιτάξει.

• Προτού προσφέρετε στο παιδί σας κάτι το οποίο ξέρετε πως θέλει!

Αν δώσετε αμέσως στο παιδί σας οτιδήποτε θέλει ή χρειάζεται, δεν υπάρχει λόγος το παιδί να γυρίσει να σας κοιτάξει. Μπορείτε να προσποιηθείτε τους αδιάφορους και να ξεχάσετε να του δώσετε τα αγαπημένα του μπισκότα που είναι στον πάγκο της κουζίνας. Όταν αντιληφθεί πως δεν πρόκειται να του προσφέρετε αυτόματατα μπισκότα του, θα σας κοιτάξει και θα αναρωτηθεί τι συμβαίνει;

• Κατά τη διάρκεια μιας ρουτίνας!

Πριν προχωρήσετε στο επόμενο βήμα στην διάρκεια μιας ρουτίνας, περιμένετε λίγογια την αντίδραση του παιδιού σας. Για παράδειγμα, την ώρα που το κάνετε μπάνιο «ξεχάστε» το σαπούνι, ή αν του δίνετε πάντα το πλαστικό του παπάκι, αυτή τη φορά «ξεχάστε» το . Έπειτα, κοιτάξτε το παιδί σαν να περιμένετε να σας υπενθυμίσει κάτι.

Ας μην ξεχνάμε την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι. Τι πιο ευχάριστο, λοιπόν, απ’ το να παίξετε με τα παιδιά σας παραλλαγές γνωστών παιχνιδιών με στόχο να επικεντρώσουν το βλέμμα τους στο πρόσωπο!

Παραδείγματα παιχνιδιών:

• Παίξτε τον καθρέφτη! Ζητήστε από το παιδί να κάνει τον καθρέφτη σας και να αντιγράψει τις εκφράσεις του προσώπου σας. Μπορείτε αν θέλετε να κάνετε και  γκριμάτσες που φαίνονται αστείες και τραβούν την προσοχή των παιδιών.
• Αλλάξτε τους στίχους γνωστών παιδικών τραγουδιών με σκοπό να εντάξετε το πρόσωπο σαν θέμα στο τραγούδι. Για παράδειγμα, το «χαρωπά τα δυο μου χέρια τα χτυπώ» μπορεί να γίνει «χαρωπά το δυο μου μάτια κλείνω εγώ». Μπορεί να φαίνεται δύσκολο αλλά δεν είναι! Αντίθετα, μπορεί να μετατραπεί σε μια ιδιαίτερα ευχάριστη και διασκεδαστική δραστηριότητα να αλλάζετε τους στίχους μαζί με τα παιδιά σας.

Παραδοσιακά ποιηματάκια που συνοδεύονται από μικρά αγγίγματα σε μέρη του προσώπου, όπως το:

«Εδώ θα κάτσει το πουλί,
εδώ θα κελαηδήσει, εδώ θα στήσει τη φωλιά,
εδώ θα κάνει τα πουλιά
εδώ… θα το φιλήσει».

Το λέμε αγγίζοντας με τη σειρά το μέτωπο, τα φρύδια, τα μάτια, τη μύτη και τοστόμα του παιδιού. Μια καλή ιδέα είναι να το κάνετε πρώτα στο δικό σας πρόσωπο και μετά στου παιδιού για να γνωρίζει τι πρόκειται να του κάνετε.

Δώστε προσοχή στα μάτια

Όταν πλέον το παιδί αρχίζει να εστιάζει όλο και πιο συχνά στο πρόσωπο σας, πρέπει να δοκιμάσετε να του τραβήξετε την προσοχή συγκεκριμένα, πλέον, στα μάτια και με τη βοήθειά σας να αρχίσει να κατανοεί τα μηνύματα των ματιών σας. Ένας τρόπος για να το πετύχετε, είναι να αφήσετε τα μάτια σας να «μιλήσουν». Εκτός από το να δώσετε οδηγίες για κάτι ή να πείτε που βρίσκετε ένα αντικείμενο που αναζητά το παιδί, δείξτε του με τα μάτια. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας δεν μπορεί να βρει να βρει το παπούτσι του, μην του πείτε που είναι. Στραφείτε προς το παπούτσι , κοιτάξτε το και πείτε «βλέπω που είναι». Αν το παιδί δυσκολεύεται να ακολουθήσει το βλέμμα σας, πλησιάστε στο παπούτσι και δείξτε το.

Μετά από πολύ πρακτική και προσπάθεια, στόχος για το παιδί θα είναι να κοιτάζει εκεί που κοιτάτε χωρίς, πλέον, να χρειάζεται να δείξετε το αντικείμενο ή να στραφείτε προς αυτό. Αν το παιδί εξακολουθεί να παρουσιάζει δυσκολία, τότε μπορείτε να προσθέσετε στοιχεία που θα το βοηθήσουν, όπως να στρέφεστε και να δείχνετε το αντικείμενο.

Ένα παιχνίδι που δίνει έμφαση στη δύναμη του βλέμματος είναι ο «κατάσκοπος». Μπορείτε να επιλέξετε ένα αντικείμενο που υπάρχει στο δωμάτιο που βρίσκεστε με το παιδί και να πείτε «κατασκοπεύω με τα έξυπνα μου μάτια κάτι… (κόκκινο). Πείτε στο παιδί πως εκείνη τη στιγμή κοιτάζετε το αντικείμενο και συνεχίστε να κοιτάτε επίμονα στο αντικείμενο. Αν το παιδί δυσκολεύεται, τότε πλησιάστε το αντικείμενο και δείξτε το. Από την άλλη, αν τα καταφέρνει και βρίσκει το αντικείμενο, τότε μειώστε τα βοηθητικά στοιχεία ώστε να το βρίσκει μόνο με το βλέμμα.

Βοηθώντας το παιδί να δίνει προσοχή στο πρόσωπο και στο βλέμμα, το βοηθάτε να αντιλαμβάνεται σιγά σιγά τη δύναμη που έχουν τα μάτια με το να στέλνουν σημαντικά για την επικοινωνία μηνύματα. Η κοινωνικότητα θα διευκολυνθεί πολύ περισσότερο όταν το παιδί καταφέρει να κατανοήσει τι αισθάνονται και σκέφτονται οι άνθρωποι κοιτώντας το πρόσωπο και τα μάτια τους. Αυτόματα, το παιδί θα γίνεται συνομιλητής με αποτελεσματικότερη επικοινωνία. Θα αντιλαμβάνεται ότι το να παρατηρείς το πρόσωπο των άλλων κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης προσθέτει στοιχεία για τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους. Βελτιώνοντας τις κοινωνικές δεξιότητες, το παιδί θα συναντήσει μεγαλύτερη επιτυχία και ευχαρίστηση στο να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά του με τους άλλους.

Πηγή: Lauren Lowry (Hanen Certified Speech-Language Pathologist).