Επικοινωνιακές διαταραχές και δυσκολίες στη συμπεριφορά και τη συναισθηματική έκφραση

Σχέσεις μεταξύ επικοινωνιακών διαταραχών και δυσκολιών στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά

Συχνά, τα παιδιά με προβλήματα στην ομιλία, τον λόγο, και την επικοινωνία εμφανίζουν προβλήματα όσον αφορά τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους, που αποτελούν αντικείμενο ανησυχίας για γονείς και επαγγελματίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, προβλήματα αυτής της φύσης μπορεί να διαρκέσουν για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα ή να παρουσιάσουν σοβαρότητα που δύναται να διαταράξει τις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού και της οικογένειας. Τα προβλήματα μπορεί να παρεμποδίζουν την ικανότητα του παιδιού να μαθαίνει ή να αναπτύσσει σχέσεις με μέλη της οικογένειας και άλλα παιδιά. Όταν τα προβλήματα διαταράσσουν σημαντικά τη ζωή του παιδιού και της οικογένειας, μια επαγγελματική εκτίμηση θα έχει σαν αποτέλεσμα την επίσημη διάγνωση μιας διαταραχής στη συμπεριφορά. Κάποιοι επαγγελματίες χρησιμοποιούν τον όρο «ψυχιατρική διαταραχή» για να περιγράψουν ανάλογα, σημαντικά προβλήματα στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά.

Μπορεί να έχετε παρατηρήσει ανάλογες δυσκολίες στο παιδί σας και να ανησυχείτε για αυτές όσο και για τα προβλήματα στην επικοινωνία, αν όχι περισσότερο.

Συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαταραχές

Υπάρχουν πολλοί τύποι διαταραχής συναισθημάτων και συμπεριφοράς και αρκετά αντίστοιχα συστήματα για τη διάγνωσή τους. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στις οικογένειες. Για την αναγνώριση και τη διάγνωση αυτών των διαταραχών της συμπεριφοράς, πολλές κλινικές και νοσοκομεία χρησιμοποιούν το «Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών» DSM IV, δημοσιευμένο από τον Αμερικανικό Ψυχιατρικό Σύλλογο.

Αρχικά, τα πιο ήπια προβλήματα, οι διαταραχές που μόλις έχουν παρουσιαστεί στο παιδί ή τα προβλήματα που παρατηρούνται σε παιδιά μικρής ηλικίας μπορεί να μην καταλήξουν σε μια επίσημη διάγνωση. Ωστόσο, η διάγνωση είναι αναγκαία όταν τα προβλήματα παρεμβαίνουν σε σημαντικό βαθμό στην ικανότητα του παιδιού να μαθαίνει και να συμπεριφέρεται κατάλληλα.

Οι συναφείς δυσκολίες κατηγοριοποιούνται σε δύο ομάδες: τις συναισθηματικές διαταραχές και τις διαταραχές συμπεριφοράς. Αυτές οι κατηγορίες διακρίνονται με βάση τα συμπτώματα που παρατηρούνται. Συχνά, οι συναισθηματικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από «εσωτερικευμένα» συμπτώματα που δεν είναι απαραίτητα διασπαστικά ή εύκολο να παρατηρηθούν. Όμως, μπορεί να παρουσιαστούν προβλήματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος, οι φοβίες και η αποφυγή κοινωνικής επαφής με ενηλίκους ή άλλα παιδιά.

Τυπικά, οι διαταραχές συμπεριφοράς χαρακτηρίζονται από «εξωτερικευμένα» και πιο εύκολα στην παρατήρησή τους σημάδια, όπως η επιθετική συμπεριφορά, η μη υποχωρητική στάση, τα ξεσπάσματα, τα προβλήματα εστίασης της προσοχής και τα ακραία επίπεδα δραστηριότητας.

Πιθανώς, ένα παιδί να παρουσιάζει ταυτόχρονα συμπτώματα συναισθηματικής και συμπεριφορικής διαταραχής. Για παράδειγμα, ένα εξαιρετικά αγχώδες και φοβισμένο παιδί μπορεί να εμφανίσει προβλήματα στην προσοχή του αλλά και έντονη δραστηριότητα. Είναι σημαντικό να καταλάβετε πως ένα παιδί δεν φέρεται επιτηδευμένα όταν αντιδρά αρνητικά. Το παιδί, μάλλον, αντιδράει σε δύσκολες συναισθηματικές εμπειρίες, όπως είναι η απογοήτευση και ο εκνευρισμός του όταν προσπαθεί να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους ή να συμμετέχει στο σχολείο. Συχνά, τα προβλήματα προκύπτουν συνδυαστικά γιατί ένα παιδί με μια επικοινωνιακή διαταραχή μπορεί να έχει περιορισμένη αντίληψη των κανόνων.

Κάποιες φορές αυτά τα προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στη βρεφική και την πρώιμη παιδική ηλικία. Για μερικά παιδιά, οι εξαιρετικά αγχώδεις εμπειρίες όπως η κακοποίηση, η παραμέληση, η ανοργάνωτη και χαοτική ζωή στο σπίτι, συμβάλλουν στην ανάπτυξη διαταραχών επικοινωνίας, συμπεριφοράς και εξωτερίκευσης συναισθημάτων. Σε άλλες περιπτώσεις, παιδιά με προβλήματα στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους προέρχονται από οικογένειες με φροντίδα και στήριξη. Οι γονείς μπορεί να βιώσουν μια σύγχυση για τον λόγο που τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν αυτές τις δυσκολίες. Συνήθως, το κύριο αίτιο έγκειται σε κάποιο σωματικό ή νευρολογικό πρόβλημα, ακόμη και αν δεν γίνει η ταυτοποίηση μιας συγκεκριμένης πάθησης. Το παιδί μπορεί να παρουσιάζει κάποια ιατρικά προβλήματα, όπως είναι μια διαταραχή με κρίσεις, ή κάποιο ιστορικό από παράγοντες ή παθήσεις όπως είναι ο πρόωρος τοκετός ή οι συχνές λοιμώξεις στο μεσαίο αυτί. Πιθανώς αυτά τα προβλήματα να σχετίζονται με κάποια επικοινωνιακή διαταραχή αλλά και μια συναισθηματική-συμπεριφορική δυσκολία.

Αξιολόγηση των παιδιών με διαταραχές στην επικοινωνία, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά

Η προσέγγιση από μια συντονισμένη ομάδα είναι ουσιαστικής σημασίας όταν γίνεται η αξιολόγηση του παιδιού. Ένας αναπτυξιολόγος και ένας παιδονευρολόγος θα πρέπει να συμμετέχουν αν υπάρχει υποψία για γενικότερα αναπτυξιακά ή νευρολογικά προβλήματα. Τα μέλη της ομάδας μπορούν να περιλαμβάνουν ένα παιδοψυχίατρο, ένα παιδοψυχολόγο, ένα λογοθεραπευτή, έναν εργοθεραπευτή και έναν ειδικό παιδαγωγό.

Η συμμετοχή των γονέων ή άλλων φροντιστών είναι σημαντική στη διαδικασία της αξιολόγησης καθώς παρατηρούν το παιδί σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις και γνωρίζουν καλύτερα το ίδιο και τις αντιδράσεις τους. Μπορείτε να περιγράψετε δραστηριότητες ή καταστάσεις που προκαλούν τη μεγαλύτερη δυσκολία στο παιδί και την οικογένειά σας αλλά και εκείνες στις οποίες το παιδί σας σημειώνει επιτυχία. Επίσης, δώστε πληροφορίες για την ανάπτυξη του παιδιού σας και τις πρώιμες εμπειρίες του που πιθανώς να συντέλεσαν στο πρόβλημα.

Η αξιολόγηση πρέπει να απευθύνεται στο πιο πιθανό αίτιο που προκαλεί δυσκολίες στο παιδί σας και, αν κριθεί απαραίτητο, να καταλήγει σε μια διάγνωση. Μέσω αυτής της διάγνωσης, υπάρχει μεγαλύτερη κατανόηση των προβλημάτων και δυνατότητα πρόσβασης στις αρμόδιες υπηρεσίες. Επίσης, η αξιολόγηση πρέπει να αναγνωρίζει  τις μαθησιακές δυνάμεις του παιδιού και να καταλήγει σε ένα πλάνο που θα χειρίζεται τις δυσκολίες στη συμπεριφορά και την εξωτερίκευση των συναισθημάτων, και θα βοηθάει σε άλλες περιοχές που προκαλούν ανησυχία στους γονείς (σχολική πρόοδος).

Ακολουθούν στοιχεία για συγκεκριμένες πλευρές της συναισθηματικής και συμπεριφορικής λειτουργίας που μπορεί να αποτελέσουν μέρος της αξιολόγησης, της εκπαίδευσης και της θεραπείας.

Αξιολόγηση Συναισθηματικής και Συμπεριφορικής Λειτουργίας

Πώς σχετίζεται το παιδί κοινωνικά με τους άλλους ανθρώπους;

Κοινωνικό και Επικοινωνιακό Κίνητρο

• Προτιμάει, συνήθως, το παιδί σας να βρίσκεται με άλλους ή να μένει μόνο του;
• Διατηρεί το παιδί σας οπτική επαφή ή αποφεύγει να κοιτάζει τους άλλους στα μάτια;
• Προσπαθεί, συχνά, το παιδί σας να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους ή αποφεύγει τις επικοινωνιακές αλληλεπιδράσεις;
• Μοιράζεται το παιδί την προσοχή του;
• Παρατηρεί το παιδί σας τις δραστηριότητες ενηλίκων ή άλλων παιδιών;
• Επικοινωνεί το παιδί σας για να κατευθύνει την προσοχή των άλλων σε πράγματα που του προκαλούν ενδιαφέρον;
• Μπορεί το παιδί σας να ανταποκριθεί στις χειρονομίες και τις λέξεις των άλλων;
• Ενδιαφέρεται ή μπορεί το παιδί σας να συνεχίσει τη συζήτηση ενός θέματος που έχει ξεκινήσει κάποιος άλλος; (για μεγαλύτερα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας)

Συναισθηματική Έκφραση και Συναισθηματικός Συσχετισμός

Συναισθηματικό δέσιμο

• Αναζητά το παιδί σας στήριξη ή επιβεβαίωση από άτομα που το φροντίζουν ή δασκάλους όταν βρίσκεται σε ασυνήθιστες καταστάσεις ή όταν φοβάται και στενοχωριέται;

Έκφραση συναισθημάτων

• Εκφράζει το παιδί σας διαφορετικά συναισθήματα μέσω εκφράσεων του προσώπου, εκφορά λόγου ή λεκτικές μεθόδους κατάλληλες για την περίσταση;
• Μοιράζεται το παιδί σας τα συναισθήματά του μέσω της επικοινωνίας με άλλους;
• Καταλαβαίνει και ανταποκρίνεται το παιδί σας με τον κατάλληλο τρόπο στα συναισθήματα που εκφράζουν οι άλλοι;

Σκοπός της Επικοινωνίας

Επικοινωνεί το παιδί σας για να πετύχει ποικίλους στόχους όπως:

• Παράκληση για αντικείμενα και πράξεις ή διαμαρτυρία και παράπονα.
• Χαιρετισμοί, προσφωνήσεις, παράκληση για κοινωνικά παιχνίδια ή φροντίδα (παρηγοριά κτλ).
• Σχολιασμός, παράκληση και μεταβίβαση πληροφοριών.

Συναισθηματική ρύθμιση και επικοινωνία

• Χρησιμοποιεί το παιδί σας ακατάλληλους τρόπους για να επικοινωνήσει, όπως είναι οι τσιρίδες ή τα ξεσπάσματα;
• Διαφέρει η επικοινωνιακή ικανότητα του παιδιού σας ανάλογα με το άτομο και το περιβάλλον; Φέρεται διαφορετικά όταν βρίσκεται με άγνωστα άτομα και σε αγχώδεις συνθήκες;
• Επηρεάζεται η επικοινωνιακή ικανότητα του παιδιού σας από το στρες ή τον ενθουσιασμό, και σε ποιον βαθμό: (για παράδειγμα, μαζεύεται το παιδί ή μιλά λιγότερο;)
• Έχει το παιδί σας τρόπους για να ηρεμήσει όταν βρίσκεται σε σύγχυση: (για παράδειγμα, ακούει μουσική ή συμμετέχει σε άλλες αγαπημένες δραστηριότητες που το ηρεμούν;)
• Επιδεικνύει το παιδί σας την ικανότητα να ζητήσει βοήθεια ή παρηγοριά;
• Ποιοι είναι πιο αποτελεσματικοί τρόποι που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι άλλοι για να ηρεμήσουν το παιδί σας όταν εκείνο δέχεται πολλά ερεθίσματα;

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τον σχεδιασμό ενός κατάλληλου προγράμματος που θα θεραπεύσει τα προβλήματα επικοινωνίας, έκφρασης συναισθημάτων, και συμπεριφοράς.

Χαρακτηριστικά ενός κατάλληλου προγράμματος

Είναι πολύ σημαντικό για ένα πρόγραμμα να ξεκινήσει νωρίς και με συντονισμό, λόγω της πολυπλοκότητας των προβλημάτων που βιώνουν τα παιδιά με δυσκολίες στην επικοινωνία, τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους. Το κατάλληλο εκπαιδευτικό ή θεραπευτικό πρόγραμμα μπορεί συμβάλλει στην πρόληψη ανάπτυξης πιο σημαντικών προβλημάτων, να βοηθήσει το παιδί να βιώσει μεγαλύτερες επιτυχίες στην επικοινωνία και να μειώσει το στρες μέσα στην οικογένεια. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια ομαδική προσέγγιση που απευθύνεται σε όλες τις πιθανές πλευρές της ανάπτυξης του παιδιού σας. Εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές πρέπει να δουλέψουν μαζί για θέματα σχολικής απόδοσης, επικοινωνίας και κοινωνικών αναγκών του παιδιού σας και της οικογένειας.

Τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό και την αποπεράτωση ενός προγράμματος με τους εκπαιδευτικούς ή άλλους επαγγελματίες. Οι επαγγελματίες πρέπει να καταλάβουν τις ανησυχίες και τις προτεραιότητές σας όταν εργάζονται για να ενισχύσουν τις επικοινωνιακές ικανότητες του παιδιού σας. Επίσης, το πρόγραμμα πρέπει να απευθύνεται σε συγκεκριμένες δυσκολίες που βιώνουν μέλη της οικογένειας εξαιτίας του προβλήματος του παιδιού.

Για κάποια παιδιά, το κλειδί στη θεραπεία των προβλημάτων συμπεριφοράς και συναισθημάτων είναι η ανάπτυξη του λόγου και της επικοινωνιακής ικανότητας. Μπορεί να προκύψουν δυσκολίες γιατί το παιδί σας δεν έχει τρόπο να εκφράζει τις ανάγκες και τους φόβους του, να ζητάει βοήθεια ή να διαμαρτύρεται μέσω αποδεχτών τρόπων με λέξεις και χειρονομίες. Καθώς το παιδί σας μαθαίνει νέες επικοινωνιακές δεξιότητες, στις περισσότερες περιπτώσεις, η συμπεριφορά του βελτιώνεται διότι αυτές οι δεξιότητες αντικαθιστούν την προβληματική συμπεριφορά σαν τρόπο επικοινωνίας.

Οδηγίες Άμεσης Βοήθειας

Ανακαλύψτε διαφορετικούς τρόπους να βοηθήσετε το παιδί σας να μείνει ήρεμο και χαλαρό στο σπίτι και το σχολείο. Ο καλύτερος τρόπος να διαχειριστείτε τις δυσκολίες στη συμπεριφορά είναι να τις προλάβετε πριν προκύψουν. Οι αποτελεσματικές στρατηγικές για την πρόληψη προβλημάτων περιλαμβάνουν τη χρήση απλού λόγου, την προετοιμασία του παιδιού για μια δύσκολη κατάσταση με έγκαιρη συζήτηση, και τη δική σας απόφαση να αφήσετε το παιδί να επιλέξει τις δραστηριότητές του. Είναι σημαντικό να έχετε μεθόδους διαχείρισης με συνέπεια, όταν το παιδί σας αντιμετωπίζει μια δυσκολία. Οι δραστηριότητες που ηρεμούν το παιδί σας, όπως είναι η μουσική, μια αγαπημένη δραστηριότητα ή η απομάκρυνση του παιδιού από μια κατάσταση με πολλά ερεθίσματα σε μια ήρεμη και ήσυχη περιοχή, θα βοηθήσουν.

Πείτε στο παιδί σας πως είστε χαρούμενοι ή όχι με τον τρόπο που συμπεριφέρεται. Το παιδί μπορεί να μην αντιλαμβάνεται πως βρίσκετε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά του ακατάλληλη. Επικοινωνήστε τα συναισθήματά σας με απλό λόγο, καθαρό και εύηχο τόνο και ξεκάθαρη μη λεκτική συμπεριφορά όπως είναι το χαμόγελο ή το κατσούφιασμα. Την ίδια στιγμή, μπορείτε να ηρεμήσετε το παιδί σας (αν είναι απαραίτητο) και να το βοηθήσετε να επικοινωνήσει με έναν πιο αποδεχτό τρόπο. Πάντα να παρέχετε θετική κριτική και επαίνους όταν το παιδί σας φέρεται θετικά και κατάλληλα!