Η διάγνωση του αυτισμού σε σχέση με την επικοινωνία, αλληλεπίδραση και κοινωνικοποίηση

Ο Αυτισμός είναι μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά. Όλες αυτές οι ενδείξεις ξεκινούν πριν το παιδί γίνει τριών ετών. Δεν υπάρχει κάποιος βιολογικός τρόπος διάγνωσης του αυτισμού, όπως κάποια εξέταση, ο μόνος τρόπος για να διαγνωστεί είναι η ακριβής και λεπτομερειακή παρακολούθηση της συμπεριφοράς. Εκδηλώνεται πριν από την ηλικία των 3 ετών και διαρκεί για όλη τη ζωή. Εμφανίζεται πολύ πιο συχνά στα αγόρια, σε μια αναλογία 3-4 αγόρια προς 1 κορίτσι. Υπολογίζεται ότι 535.000 άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο πάσχουν από αυτισμό αν και οι πιο πρόσφατες έρευνες κάνουν λόγο για συχνότητα 1/110 γεννήσεις. Στις επίσημες διαγνώσεις ο αυτισμός συναντάται πλέον με τους όρους “ΔΑΔ-Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές”, “Φάσμα του Αυτισμού”, “Διάχυτη Συναισθηματική Ανωριμότητα” καθώς και “Σύνδρομο Άσπεργκερ”.  Όλοι αυτοί οι όροι συγχέονται έχοντας ένα και μόνο παρονομαστή τον Αυτισμό.

Οι δυσκολίες που εμφανίζει το άτομο με αυτισμό αφορούν στον κοινωνικό τομέα και συγκεκριμένα:

στην επικοινωνία
στην κοινωνική αλληλεπίδραση
στην κοινωνική κατανόηση/αντίληψη

Η συμπεριφορά ενός τυπικού αυτιστικού παιδιού είναι πιθανό να περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

Ενδείξεις σχετικά με την επικοινωνία

Ίσως:

• το παιδί δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του ονόματος του.
• δεν μπορεί να εκφράσει αυτό που θέλει.
• καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου.
• δεν έχει ξεκινήσει να εκφέρει συλλαβές σε ηλικία 12 μηνών.
• δεν έχει δηλωτικές κινήσεις με τα χέρια (να δείχνει με το δάχτυλο, χαιρετισμός) σε ηλικία 12 μηνών.
• δεν έχει αρχίσει να λέει μεμονωμένες λέξεις σε ηλικία 16 μηνών.
• δεν έχει αυθόρμητη παραγωγή φράσεων της τάξεως των 2 λέξεων σε ηλικία 24 μηνών.
• παρατηρείται ότι το παιδί έχει μερική ή ολική απώλεια λόγου ή κοινωνικών δεξιοτήτων, σε οποιαδήποτε ηλικία.
• επαναλαμβάνει όσα ακούει είτε εκείνη την χρονική στιγμή είτε καθυστερημένα (ηχολαλεί).
• σύγχυση μεταξύ α’ και β’ ενικού προσώπου.
• δεν υπάρχει ακολουθία εντολών.
• κατά καιρούς δεν ανταποκρίνεται και μοιάζει σαν να μην ακούει.
• παρατηρείται έλλειψη χειρονομιών και μέσων μη λεκτικής έκφρασης (π.χ., δε δείχνει με το βλέμμα κάτι το οποίο επιθυμεί, δε δείχνει με το χέρι κάποιο μακρινό αντικείμενο, όπως ένα αεροπλάνο στον ουρανό, δεν κουνάει το χέρι σε χαιρετισμό).
• το παιδί, ενώ έχει αποκτήσει γλωσσικές ικανότητες (λέξεις ή φράσεις), ξαφνικά παύει να τις χρησιμοποιεί ή εκφράζεται τηλεγραφικά.
• αδυναμία να ακολουθήσει το βλέμμα κάποιου άλλου που κατευθύνεται σε ένα κοντινό αντικείμενο ή πρόσωπο και αδυνατεί στις δραστηριότητες κοινής/μοιρασμένης προσοχής.

Συμπτώματα σχετικά με την κοινωνικοποίηση

• έλλειψη βλεμματικής επαφής με το γονέα.
• δεν αποζητά την αγκαλιά του γονέα.
• δεν του αρέσει το άγγιγμα ή η αγκαλιά.
• δεν έχει κοινωνικό χαμόγελο (ειδικά ως απάντηση στο χαμόγελο των άλλων) η ζεστή και χαρούμενη αντίδραση στους οικείους του από την ηλικία των 6 μηνών.
• προτιμά να παίζει μόνο του.
• παίρνει ότι θέλει μόνο του, χωρίς να το ζητήσει.
• είναι πολύ ανεξάρτητο για την ηλικία του.
• δεν έχει βλεμματική επαφή.
• αδιαφορεί για το περιβάλλον του.
• δε δίνει προσοχή στους άλλους.
• δεν ενδιαφέρεται για άλλα παιδιά.

Συμπτώματα σχετικά με τη συμπεριφορά

• έχει ξεσπάσματα θυμού.
• είναι υπερκινητικό / δε συνεργάζεται / αντιτίθεται στους άλλους.
• επιθετική συμπεριφορά προς τους άλλους.
• αδυνατεί να κάνει συμβολικό παιχνίδι-ένδειξη “φτωχής” φαντασίας.
• βάζει τα παιχνίδια του ή τα πράγματα του στη σειρά (και θυμώνει όταν κάποιος του χαλάει τη σειρά).
• έχει ιδιόρρυθμη προσκόλληση σε παιχνίδια.
• δεν παίζει με τα παιχνίδια, αλλά ασχολείται με ένα μικρό κομμάτι τους (π.χ. γυρίζει τη ρόδα από το αυτοκινητάκι, αλλά δεν το τσουλάει).
• περπατάει συχνά στις μύτες των ποδιών.
• δεν δέχεται να του φορέσουν κάποια είδη ρούχων και συγκεκριμένα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα ή επιμένει να του φορέσουν ρούχα που του αρέσουν πολύ σε εποχές που δεν είναι κατάλληλες.
• έχει αισθητηριακές αλλοιώσεις π.χ. στη γεύση και για αυτό τρώει μόνο συγκεκριμένα είδη τροφών π.χ. μόνο αρμυρά τρόφιμα.
• έχει παράξενες κινήσεις.
• παρουσιάζει επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά (εμμονές).
• παρουσιάζει συμπεριφορά αυτοτραυματισμού και δεν έχει την αίσθηση του κινδύνου.
• δυσαρέσκεια στο να το ακουμπούν.
• προσηλώνεται με ένταση και μεγάλη χρονική διάρκεια σε αντικείμενα που παράγουν κίνηση ή ήχο.
• παρουσιάζει την τάση να έχει πολύ άτονες η πολύ έντονες αντιδράσεις σε ήχους η σε άλλες μορφές αισθητηριακών ερεθισμών (π.χ. επιδιώκει ορισμένα ερεθίσματα με ασυνήθιστο τρόπο η κλείνει τα αυτιά του σε δυνατούς ήχους, όπως αυτόν της σειρήνας ενός ασθενοφόρου).
• παρουσιάζει έλλειψη οπτικής εξερεύνησης του περιβάλλοντος.
• όταν υπάρχουν μεμονωμένοι τομείς στους οποίους το παιδί έχει φυσιολογική ή ακόμα και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ικανότητα.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• ζωγραφική
• μουσική
• αριθμητική
• ημερολογιακά μαθηματικά (ικανότητα να προσδιορίζει πότε <<πέφτει>> μια συγκεκριμένη γιορτή η ποια μέρα της εβδομάδας αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη ημερομηνία)
• μνημονικές δεξιότητες
• τέλειος τόνος φωνής
• επιθυμία να κρατάει αντικείμενα με ένα συγκεκριμένο τρόπο
• επιθυμία να ακολουθεί διαμορφωμένα πρότυπα συμπεριφοράς / αλληλεπίδρασης

Πρέπει να σημειωθεί πως το κάθε παιδί είναι ιδιαίτερο και μπορεί να μην παρουσιάζουν όλα τα παιδιά ακριβώς τα ίδια συμπτώματα.

Η σημασία της διάγνωσης

Χωρίς μια σωστή και έγκαιρη διάγνωση, τα παιδιά με διαταραχές αυτιστικού φάσματος μπορεί να καταδικαστούν σε μια ζωή υποτιμημένη, με ανεπαρκή πρόνοια και χωρίς αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών τους. Όσον αφορά τους ενήλικες, μια σωστή και σαφής διάγνωση είναι συχνά επιθυμητή, με σκοπό να εξηγήσει πως είναι μια αινιγματική ύπαρξη.

Χωρίς τη σωστή διάγνωση, τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, δε θα λάβουν τις απαραίτητες παρεμβάσεις, δε θα έχουν τη φροντίδα που χρειάζονται και, κατά συνέπεια, το επίπεδο ζωής τους θα είναι χαμηλό.
Τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι όσο πιο νωρίς γίνει η διάγνωση, τόσο πιο έγκαιρη και εντατική είναι η εκπαιδευτική / θεραπευτική παρέμβαση στο παιδί, κάτι που συντελεί στην εμφάνιση γλωσσικών ικανοτήτων στο 75% των παιδιών, αλλά και γενικότερα στην καλύτερη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και νοητική εξέλιξη του παιδιού.
Επίσης, η έγκαιρη και σωστή διάγνωση επιτρέπει στην οικογένεια να βρει υποστήριξη, να μειώσει το στρες της και να πάρει σωστές αποφάσεις για τις παρεμβάσεις και θεραπείες που θα πρέπει να προσφερθούν στο παιδί.
Ακόμα, η σωστή και έγκαιρη διάγνωση βοηθάει ώστε να μειωθούν τα συμπεριφορικά προβλήματα του παιδιού και να μην γίνουν μόνιμα, κάτι που θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αλλάξει καθώς το παιδί μεγαλώνει.

Επίσης, γονείς και δάσκαλοι μαθαίνουν κατάλληλους τρόπους επικοινωνίας και χειρισμού του παιδιού, ώστε να μεγιστοποιείται η μάθηση και να ελαχιστοποιούνται τα προβλήματα συμπεριφοράς.

Τέλος, η σωστή διάγνωση ανοίγει ένα νέο δρόμο ιατρικών υπηρεσιών: επιτρέπει τη γενετική συμβουλευτική στους γονείς, οι οποίοι μπορούν να πληροφορηθούν ποιες είναι οι πιθανότητες, εάν κάνουν και άλλα παιδιά, να έχουν κι αυτά παρόμοια προβλήματα. Ξέρουμε ότι αν μια οικογένεια έχει ένα παιδί με αυτισμό, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα μελλοντικά τα παιδιά που θα κάνουν να έχουν διάφορα χαρακτηριστικά αυτισμού (όχι απαραίτητα αυτισμό). Έτσι, τα αδέρφια του παιδιού με αυτισμό μπορεί να μην έχουν τα ίδια βαριά συμπτώματα, αλλά να έχουν πραγματικά προβλήματα στον τομέα των κοινωνικών σχέσεων ή της επικοινωνίας, τα οποία η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση θα μπορούσαν να διορθώσουν.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Ο αυτισμός είναι μια σύνθετη νευροεξελικτική διαταραχή και η διάγνωση του είναι επίσης σύνθετη, με την έννοια ότι δεν υπάρχει κάποια αιματολογική εξέταση ή τιμή που ορίζεται με ιατρική εξέταση η οποία μπορεί να γίνει και να δείξει αν ένα παιδί έχει αυτισμό. Η διάγνωση απαιτεί προσεκτική παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού, καθώς και το αναλυτικό ιστορικό της εξελικτικής του πορείας από τη βρεφική ηλικία. Συχνά ο αυτισμός συνυπάρχει με άλλες ιατρικές διαταραχές, οπότε η διάγνωση του είναι ακόμα δυσκολότερη. Σε άλλες περιπτώσεις, υπάρχουν μόνο αυτιστικά στοιχεία στη συμπεριφορά του παιδιού, αλλά δε πληρούνται όλα τα κριτήρια για τη διάγνωση του αυτισμού. Ακόμα, άλλες μαθησιακές διαταραχές και καταστάσεις μπορεί να συνυπάρχουν και να περιπλέκουν τη διαγνωστική διαδικασία. Μάλιστα, κάτω από την ηλικία των 3 ετών η διάγνωση του αυτισμού είναι ιδιαίτερα περίπλοκη.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε πολλαπλές πηγές πληροφοριών για να κάνουμε τη διάγνωση του αυτισμού.

Η διάγνωση γίνεται με:

• Συνέντευξη με τους γονείς, προκειμένου να συλλεχθούν πληροφορίες και παραδείγματα για αυτιστικές συμπεριφορές του παιδιού
• Χρήση ψυχομετρικών εργαλείων, όπως τεστ νοημοσύνης ή εξελικτικά τεστ (ανάλογα με την ηλικία του παιδιού)
• Χορήγηση ερωτηματολογίων στους γονείς (τα οποία επικεντρώνονται σε συμπεριφορές χαρακτηριστικές του αυτισμού)
• Παρατήρηση του παιδιού στο γραφείο / ιατρείο του ειδικού
• Εμπειρία με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV ή / και ICD-10, ώστε να συγκριθούν και να κατηγοριοποιηθούν οι συμπεριφορές του παιδιού με βάση τα στατιστικά στοιχεία του εύρους των συμπεριφορών που παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτισμό.

Πρέπει να ειπωθεί πως η διάγνωση του αυτισμού είναι  μία σύνθετη διαδικασία που απαιτεί χρόνο , λεπτομερή παρατήρηση του παιδιού  και ένα μεγάλο εύρος πληροφοριών για τις διαφορετικές συμπεριφορές του ώστε να γίνει με ακρίβεια και να αποκλεισθούν άλλες διαταραχές ή να σημειωθούν ως συνυπάρχουσες.

Γι’ αυτό τον λόγο, συχνά  μπορεί να υπάρχει και διάσταση απόψεων μεταξύ ειδικών.

Πιο σημαντικό από όλα, είναι να αρχίσει έγκαιρη (πρώιμη) παρέμβαση το παιδί  μόλις οι γονείς διαπιστώσουν έλλειμμα ή ιδιαιτερότητα στην επικοινωνία του!

Ετσι και αλλιώς, η αξιολογητική διαδικασία μπορεί να συμπληρωθεί και από τις παρατηρήσεις των θεραπευτών (εργοθεραπευτών, λογοθεραπευτών, ψυχολόγων, ειδικών παιδαγωγών) μέσα στις  θεραπευτικές συνεδρίες με το παιδί.

Πηγή:  Βάρβογλη Λίζα, Η Διάγνωση του Αυτισμού: Πρακτικός Οδηγός, Εκδόσεις: Καστανιώτη,  2007