Πρόγραμμα ανάπτυξης των δεξιοτήτων λογικής σκέψης στον προφορικό λόγο

Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να αιτιολογήσουν πράξεις ή γεγονότα, χάνουν τον ειρμό της σκέψης τους, δυσκολεύονται στην επαγωγική επίλυση προβλημάτων, στη δημιουργία υποθέσεων. Αυτό επηρεάζει τόσο τη συμπεριφορά όσο και τη μάθησή τους.

Το Μοντέλο της Γλώσσας της Μάθησης ενισχύει την ανάπτυξη της λογικής σκέψης στον λόγο των παιδιών αλλά και τον αφηρημένο τους λόγο. Είναι χωρισμένο σε στάδια ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού σας. Συζητήστε το με τον θεραπευτή του παιδιού σας είτε είναι λογοθεραπευτής είτε εργοθεραπευτής είτε ειδικός παιδαγωγός.

Το μοντέλο χωρίζει τη σύνθετη περιοχή του λόγου σε μικρότερα και πιο εύκολα προς επίτευξη βήματα. Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των διαφορετικών επιπέδων.

Επίπεδο 1:

Αντιπαραβολή αντίληψης.

Το παιδί καλείται να ταιριάξει την άμεση αντίληψη που έχει για κάτι με τον λόγο. Ανταποκρίνεται σε απλές εντολές στις οποίες ανήκει η πράξη του παιδιού να ταιριάζει αυτό που βλέπει με αυτό που ακούει.

«Πού είναι η μπάλα;»
«Τι είναι αυτό;»
«Δείξε μου τι άκουσες».

Επίσης, το παιδί μπορεί να ονομάσει κάτι που είδε ή έκανε στο άμεσο παρελθόν.

«Βρες ένα ίδιο με αυτό».
«Τι άκουσες;»
«Τι είδες στην εικόνα;»
«Τι είδες στο πεζοδρόμιο;»

Επίπεδο 2:

Εκλεκτική ανάλυση της αντίληψης.

Το παιδί καλείται να ταιριάξει τον λόγο του με τις άμεσες αντιλήψεις του, εστιάζοντας, όμως, πιο εκλεκτικά στο υλικό. ανταποκρίνεται και αναγνωρίζει χαρακτηριστικά, ιδιότητες κτλ. Το παιδί παροτρύνεται να συγκεντρωθεί σε αντικείμενα και καταστάσεις με περισσότερες λεπτομέρειες. Συναντάει έννοιες, συγκεκριμένες και αφηρημένες που του επιτρέπουν να περιγράψει αντικείμενα και να προσδιορίσει πώς μοιάζουν ή διαφέρουν μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μια μπάλα μπορεί να είναι στρογγυλή, μαλακή ή σκληρή, κόκκινη ή μπλε, απλή ή με βούλες, μεγάλη ή μικρή. Αυτός ο περιγραφικός λόγος βοηθάει το παιδί να κατανοήσει απλές ιστορίες ή να περιγράψει εικόνες.

Σε αυτό το επίπεδο, οι προσδοκίες για τις ικανότητες του παιδιού είναι οι εξής:

• Να βρίσκει ένα αντικείμενο βάσει της λειτουργίας του (τι κάνει το αντικείμενο) – «Με τι θα το κόψεις;»
• Να συμπληρώνει μια πρόταση – «Μπορείς να ρίξεις το…»
• Να ακούει (και να αφομοιώνει) δύο πληροφορίες – «Βρες ένα μεγάλο, κίτρινο μολύβι».
• Να δίνει ένα επιπρόσθετο παράδειγμα – «Τι άλλο μπορείς να φας;»
• Να αναγνωρίζει διαφορές – «Τι είναι διαφορετικό σε αυτές τις δύο εικόνες;»
• Να δίνει ένα επιπρόσθετο παράδειγμα της ίδιας κατηγορίας – «Πες μου ένα φαγητό».
• Να ανακαλεί στοιχεία που έχουν αναφερθεί με το όνομά τους σε κάποια δήλωση – «Ποια πράγματα πετούν;»
• Να ανακαλεί πληροφορίες από μια δήλωση – «Ποιος; Τι; Πού;»
• Να περιγράφει μια απλή σκηνή – «Τι συμβαίνει σε αυτήν την εικόνα;»
• Να βάζει μαζί εικόνες σχετικών, μεταξύ τους, αντικειμένων – «Μαχαίρι και πιρούνι».

Επίπεδο 3

Αναδιάταξη της αντίληψης.

Σε αυτό το επίπεδο, το παιδί μπορεί να χρησιμοποιεί λόγο για να πετύχει την αναδιάρθρωση και την αναδιάταξη των αντιλήψεων και των εμπειριών του. Επίσης, πρέπει να κατανοεί τον ίδιο τον λόγο αλλά και να κάνει χρήση του ώστε να μιλήσει για αυτόν. Το παιδί πρέπει να είναι ικανό να σχηματίζει συμπεράσματα και να κάνει γενικεύσεις για μία κατάσταση, καθώς και να μπορεί να δημιουργεί έναν κοινό σύνδεσμο μεταξύ πληροφοριών για να τις συγκεντρώνει.

Σε αυτό το επίπεδο, οι προσδοκίες για τις ικανότητες του παιδιού είναι οι εξής:

• Να ακολουθεί ένα σύνολο από οδηγίες – «Κάνε αυτό και μετά, κάνε εκείνο».
• Να φτιάχνει πλάνο και να δίνει οδηγίες – «Πες μου πως θα πάω στα μαγαζιά».
• Να βάζει σε σειρά ένα σύνολο εικόνων.
• Να διατυπώνει μια ιστορία που θα συνδέει όλες τις εικόνες.
• Να συνοψίζει τη σειρά των εικόνων σε μία πρόταση.
• Να περιγράφει γεγονότα που ακολουθούν μετά από μία σκηνή ή πρόβλεψη – «Τι μπορεί να συμβεί μετά;»
• Να σκέφτεται απλούς ορισμούς για λέξεις – «Τι σημαίνει το…»
• Να υποδύεται ένα άλλο άτομο – «Τι θα μπορούσε να πει;»
• Να δίνει άλλα παραδείγματα, λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσθετες προδιαγραφές – «Βρες μου κάτι που μπορείς να φορέσεις αλλά να μην είναι μάλλινο».
• Να αναγνωρίζει ομοιότητες – «Σε τι μοιάζουν αυτά τα δύο;»
• Να επιλέγει συγκεκριμένα αντικείμενα αποκλείοντας άλλα – «Βρες το φαγητό που δεν είναι υγιεινό».

Επιπρόσθετες πληροφορίες για το επίπεδο 3 του μοντέλου μάθησης του λόγου

Οδηγίες

Στο επίπεδο αυτό, πρέπει τα παιδιά να μπορούν να ακολουθούν ένα σύνολο οδηγιών. Ασχοληθείτε με τα παρακάτω παιχνίδια για την περαιτέρω ανάπτυξη του παιδιού σας:

Κάνε αυτό που σου λέω!

Ζητήστε από το παιδί να ακολουθήσει τις εντολές σας που θα περιλαμβάνουν την κίνησή του μέσα στο χώρο της τάξης ή του σχολείου. Για παράδειγμα, πείτε:

«Πήγαινε τον κατάλογο στο γραφείο και μετά, πάρα αυτό το σημείωμα και πήγαινέ το στην τάξη δέκα».

«Δώσε στον Γιάννη το βιβλίο του και μετά, πήγαινε να βρεις ποιο βιβλίο θα διαβάσεις από το ράφι».

Να θυμάστε τις λέξεις-κλειδιά που αναλογούν στο επίπεδο του παιδιού σας όταν δίνετε αυτές τις οδηγίες. Υπάρχουν αρκετοί, επιπρόσθετοι αντιπερισπασμοί μέσα σε μια θορυβώδη τάξη οπότε οι λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιείτε πρέπει να είναι χαμηλότερου επιπέδου συγκριτικά με εκείνες που θα χρησιμοποιούσατε σε μια αλληλεπίδραση τύπου ένας προς έναν.

Φτιάξτε πλάνο/σχέδιο

Πρέπει το παιδί να είναι ικανό να δίνει και όχι μόνο να ακολουθεί οδηγίες. Ασχοληθείτε με παιχνίδια που ζητούν από το παιδί να υποδύεται τον δάσκαλο και να δίνει σε εσάς ή σε άλλους μέσα στην ομάδα οδηγίες. Το παιδί μπορεί να έχει στη διάθεσή του ένα σύνολο αντικειμένων που με τις εντολές του, τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας θα πρέπει να τοποθετούν σε διάφορα μέρη.

Άλλες δραστηριότητες περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό «χάρτη» σε ένα κομμάτι χαρτί. Όλα τα παιδιά παίρνουν έναν χάρτη. Ξεκινήστε, δίνοντας οδηγίες, ο καθένας με τη σειρά.

Πείτε για παράδειγμα, «Ζωγράφισε μια μπλε γραμμή μέχρι το μαγαζί και μετά, στρίψε αριστερά, συνέχισε στο μήκος του δρόμου και σταμάτα στο πάρκο». Το επόμενο παιδί θα συνεχίσει την προσπάθεια, «Ζωγράφισε μια κόκκινη γραμμή από το πάρκο, ευθεία σε όλο τον δρόμο και στρίψε δεξιά στη διασταύρωση κτλ». Όταν τελειώσετε, συγκρίνετε τους χάρτες για να δείτε αν μοιάζουν μεταξύ τους.

Αλληλουχία (βάζοντας σε σειρά)

Το να μπορεί να βάζει πράγματα ή γεγονότα σε αλληλουχίες είναι σημαντικό για να καταλάβει το παιδί σας γιατί κάποιες ιδέες πάνε μαζί. Επίσης, αποτελεί και προϋπόθεση για τη δουλειά που θα κάνετε ώστε να αναπτύξετε τη δεξιότητα της πρόβλεψης. Αν κάποιος δεν καταλαβαίνει γιατί τα γεγονότα ακολουθούν μια λογική σειρά, τότε είναι δύσκολο να προβλέψει την τελική τους κατάσταση. Η ικανότητα μας να τοποθετούμε πληροφορίες σε σειρά, είτε πρόκειται για εικόνες, είτε για λέξεις ή ιδέες, είναι και η θεμέλια λίθος της μάθησης. Ο ρόλος της αλληλουχίας είναι θεμελιώδης στην ανάπτυξη ανάγνωσης/γραφής και αρίθμησης. Για παράδειγμα, «αρχικά, στο τέλος, επόμενος, δεύτερος, πριν, μετά».

Στο επίπεδο 3, πρέπει το παιδί να μπορεί να συνοψίζει τις πληροφορίες που λαμβάνει από όλες τις εικόνες και τα στάδια μιας κατάστασης σε μία πρόταση και όχι μόνο να τις παρουσιάζει με σειρά και να εξηγεί γιατί προκύπτει κάθε βήμα.

Τι ακολουθεί;

Η δουλειά που θα κάνετε με τον λόγο της αλληλουχίας του παιδιού, θα είναι σημαντική βοήθεια και για τις προβλέψεις. Σε παιχνίδι με κάρτες, αφήστε παράμερα την τελευταία κάρτα και δείτε αν το παιδί μπορεί να φτάσει με λογική σκέψη στο επόμενο συμβάν.

Μπορείτε να καταγράψετε αυτό που θα σας πει με κείμενο, εικόνες ή σύμβολα και μετά να δείτε τι συμβαίνει πραγματικά στη ροή της ιστορίας και αν το παιδί σας έχει δίκιο. Δεν υπάρχει λάθος και σωστή απάντηση στην αφήγηση ιστοριών. Να ενισχύετε θετικά το παιδί όταν κάνει μια πρόβλεψη.

Ώρα για επιστήμη

Σε μαθήματα επιστημονικού ενδιαφέροντος ζητήστε από το παιδί στην έναρξη ενός πειράματος να σκεφτεί και να προβλέψει το αποτέλεσμα. Στη διάρκεια του πειράματος, να ελέγχετε αν το παιδί επιθυμεί να αλλάξει την πρόβλεψή του.

Κάνοντας προβλέψεις

Ενθαρρύνετε τα παιδιά να κάνουν απλές προβλέψεις. Ακολουθούν μερικές ιδέες.

• Πάντα να παίζετε με βάση τις εμπειρίες του παιδιού. Ζητήστε του να μαντέψει τι θα συμβεί στη διάρκεια της σχολικής ημέρας. Για παράδειγμα, «Μόλις χτυπήσει το κουδούνι, θα βγούμε διάλειμμα και θα φάμε. Μετά, τι θα κάνουμε;»
• Να παρέχετε κάρτες με νύξεις στο παιδί όσον αφορά δραστηριότητες που θα κάνει στη διάρκεια της ημέρας. Μπορείτε να βάλετε τις εικόνες σε χρονική σειρά. Όταν τελειώσει το παιδί με τη δραστηριότητα, μπορεί να παρατηρήσει τις εικόνες ώστε να καταλάβει τι θα συμβεί στο επόμενο βήμα.
• Να δίνετε συγκεκριμένες εναλλακτικές απαντήσεις. Αν το παιδί σας δυσκολεύεται να απαντήσει σε μια ερώτηση ανοιχτού τύπου, μπορείτε να το βάλετε να διαλέξει αναγκαστικά μεταξύ δύο απαντήσεων από τις οποίες μία μόνο θα είναι σωστή. Για παράδειγμα, «Τι θα συμβεί μετά; Θα βγούμε έξω για παιχνίδι ή θα πάμε στη συγκέντρωση;»
• Ρωτήστε το παιδί τι θα συμβεί σε άλλους ανθρώπους στο δικό τους περιβάλλον. Αν κάποιο άλλο παιδί έχει γενέθλια, ρωτήστε το δικό σας τι θα γίνει μόλις τελειώσουν το πάρτυ.
• Ζητήστε από το παιδί να προβλέψει τι μπορεί να συμβεί σε χαρακτήρες βιβλίων ή τηλεοπτικών σειρών.

Καταλαβαίνοντας τους άλλους

Είναι σημαντικό να έχετε στο νου σας το θέμα της κατανόησης σε όλες τις αλληλεπιδράσεις που έχετε με το παιδί σας. Μην ξεχνάτε πως είναι δύσκολο για το παιδί να αντιληφθεί τον ρόλο και να κατανοήσει τα συναισθήματα ενός άλλου ανθρώπου καθώς παρουσιάζει ακόμη εγωκεντρισμό στις σχέσεις του.

Το παιχνίδι ρόλων στα πλαίσια μιας μικρής ομάδας μπορεί να βοηθήσει στην εξερεύνηση της παραπάνω ικανότητας. Αν το παιδί σας δυσκολεύεται στα παιχνίδια ρόλων, δοκιμάστε το παιχνίδι με Playmobile.

Ακολουθούν πιθανές καταστάσεις που μπορείτε να επινοήσετε αλλά και συζητήσεις σχετικά με τα συναισθήματα διαφορετικών χαρακτήρων και τι θα μπορούσαν να πουν ανάλογα με την περίσταση.

• Ενώ βρίσκεστε στον προαύλιο χώρο του σχολείου, προσποιηθείτε έναν τσακωμό. Μπορείτε να συζητήσετε για τα συναισθήματα όσων εμπλέκονται στο περιστατικό. Τι θα μπορούσε να πει το κάθε παιδί;
• Προσποιηθείτε πως είστε πάρτι και ένα από τα παιδιά έχει γενέθλια ενώ τα υπόλοιπα είναι οι «καλεσμένοι». Ίσως, κάποιος από τους καλεσμένους αισθάνεται παραμελημένος ενώ κάποιος άλλος είναι άρρωστος. Τι θα μπορούσαν να σκέφτονται, να νοιώθουν ή να λένε;
• Ψωνίζετε σε ένα κατάστημα και βρίσκετε χρήματα στο πάτωμα. Τι θα μπορούσατε να πείτε; Πώς θα αισθανόταν ο ιδιοκτήτης αν παίρνατε τα χρήματα; Τι θα έλεγε; Τι θα έκανε;
• Βλέπετε δύο παιδιά να μαλώνουν σε μια γωνιά στην παιδική χαρά. Τι θα τους λέγατε; Τι συναισθήματα θα είχατε; Πώς νομίζεις ότι αισθάνονται τα άλλα παιδιά; Τι μπορεί να σας έλεγε η δασκάλα;

Να τονίζετε το εύρος των συναισθημάτων που προκύπτει σε μια ομάδα ανθρώπων αλλά και πώς τα συναισθήματα αυτά και οι συμπεριφορές του καθένα επηρεάζουν και των υπολοίπων.

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε βιβλία με τον ίδιο τρόπο. Ενώ διαβάζετε ένα βιβλίο, παροτρύνετε το παιδί να σκεφτεί πώς αισθάνεται ο κάθε χαρακτήρας για αυτό που του συνέβη. Τι μπορεί να σκέφτονται; Τι μπορεί να πουν;

Να δουλεύετε πάντα με υλικό τις εμπειρίες του παιδιού σας και να εκτελείτε σενάρια που θα αφορά στο παιδί. Μπορείτε να προχωρήσετε σε νέα «σκηνικά» όταν το παιδί σας μπορεί να αιτιολογήσει με αυτοπεποίθηση (σε αυτό το επίπεδο) και βασιζόμενο στις δικές του εμπειρίες.

Κατηγοριοποίηση

Η κατηγοριοποίηση είναι μια ουσιώδης δεξιότητα καθώς αναπτύσσει την ικανότητα του παιδιού να διακρίνει τις σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες. Μόλις το παιδί φτάσει στο επίπεδο 3, θα μπορεί να ταξινομεί αντικείμενα με τρόπο αποτελεσματικό. Το παιδί θα μπορεί να διακρίνει πώς και γιατί κάποια αντικείμενα είναι όμοια. Ασχοληθείτε με τα παρακάτω παιχνίδια:

Χωρίστε οχήματα σε κατηγορίες. Ζητήστε από το παιδί να σας πει τις διαφορές που βρίσκει μεταξύ των ομάδων αλλά και τα αντικείμενα που πιθανώς είναι ίδια. Αρχικά, καλό είναι να δέχεστε απλές ομοιότητες. Στη συνέχεια, μπορείτε να ζητήσετε από το παιδί να σας αναφέρει τις λιγότερο προφανείς. Για παράδειγμα, «Το αυτοκίνητο και το λεωφορείο είναι και τα δύο αμάξια. Επίσης, συχνά βοηθούν τους ανθρώπους στη δουλειά τους». Το παιδί κερδίζει πόντους για κάθε ομοιότητα που βρίσκει.

Συγκεντρώστε διάφορα φαγητά και δώστε ένα παρόμοιο σύνολο σε κάθε παιδί. Ζητήστε από τα παιδιά να τα κατηγοριοποιήσουν τα φαγητά που έχουν μπροστά τους βάσει διαφορετικών παραμέτρων. Για παράδειγμα, «Φτιάξτε μια ομάδα από φαγητά που δεν είναι υγιεινά». Το παιδί που θα επιλέξει πρώτο τα σωστά φαγητά, κερδίζει. Άλλα χαρακτηριστικά για την ταξινόμηση είναι: γλυκά, πικρά, όχι φρούτα, όχι κόκκινα και στρογγυλά κτλ.

Επίπεδο 4

Σε αυτό το επίπεδο, το παιδί πρέπει να μπορεί να λύνει περίπλοκα και αφηρημένα προβλήματα στον προφορικό του λόγο.

Το παιδί σκέφτεται τις σχέσεις μεταξύ αντικειμένων, ανθρώπων, και γεγονότων και αιτιολογεί γεγονότα.

Το παιδί μπορεί να αιτιολογεί για κάτι που έχει συμβεί αλλά και να εξηγεί τους λόγους που του επιτρέπουν να προβλέψει κάτι. Οι δεξιότητες του 4ου επιπέδου αναπτύσσονται ανάμεσα στα τέσσερα και έξι ½ έτη του παιδιού.

Σε αυτό το επίπεδο, οι προσδοκίες για τις ικανότητες του παιδιού είναι οι εξής:

• Να προβλέπει τις αλλαγές στη θέση ενός αντικειμένου – «Αν μετακινήσω το αυτοκίνητο στην άλλη μεριά, πού θα βρίσκεται (σε σχέση με το σπίτι);»
• Να αιτιολογεί μια πρόβλεψη – «Γιατί θα συμβεί αυτό;»
• Να αιτιολογεί μια απόφαση – «Γιατί δεν ήρθες σπίτι;»
• Να αναγνωρίζει την αιτία ενός γεγονότος – «Γιατί έγινε αυτό;»
• Να λύνει ένα πρόβλημα – «Τι θα μπορούσες να κάνεις;»
• Να λύνει ένα πρόβλημα βάζοντας τον εαυτό του στη θέση κάποιου άλλου – «Τι θα μπορούσε να κάνει αυτός;»
• Να καταλήγει σε συμπέρασμα μετά από παρατήρηση της κατάστασης – «Πως καταλαβαίνουμε ότι το αγόρι είναι λυπημένο;»
• Να εξηγεί γιατί κάτι δεν μπορεί να γίνει – «Γιατί δεν μπορούμε να πάμε σήμερα για κολύμπι;»
• Να διαλέγει το μέσο για να πετύχει ένα στόχο– «Γιατί πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το αδιάβροχο να μας κρατάει στεγνούς;»
• Να εξηγεί τον συλλογισμό πίσω από τις σύνθετες λέξεις.

Επιπρόσθετες πληροφορίες για το επίπεδο 4 του μοντέλου μάθησης του λόγου

Σε αυτό το επίπεδο, τα παιδιά ξεκινούν να δίνουν λόγους γιατί και πώς συμβαίνουν κάποια γεγονότα. Η ικανότητα πρόβλεψης μιας δεδομένης κατάστασης είναι δεξιότητα επιπέδου 3, όμως η αιτιολόγηση για το συμβάν είναι δεξιότητα επιπέδου 4. Η δεξιότητα της αιτιολόγησης περιλαμβάνει την ικανότητα του παιδιού να φτάνει συμπερασματικά στην κατάκτηση νέων πληροφοριών αλλά και να λύνει προβλήματα.

Αιτιολόγηση μιας πρόβλεψης

• Μπορείτε να εφαρμόσετε τις συμβουλές που δόθηκαν στο επίπεδο 3 όσον αφορά τις προβλέψεις, αρκεί να θυμάστε να ρωτάτε το παιδί γιατί πιστεύει πως θα συμβεί κάτι. Ποια στοιχεία συνέλεξε από το περιστατικό που το βοηθούν να καταλήξει σε ένα βέβαιο συμπέρασμα;
• Ζητήστε από το παιδί σας να αιτιολογήσει για κάτι αφού πρώτα αισθανθεί αυτοπεποίθηση με τις κατακτήσεις που έχει κάνει στο επίπεδο 3, σχετικά με τη σκέψη και τον λόγο της πρόβλεψης.
• Να επαινείτε κάθε προσπάθεια αιτιολόγησης, ακόμη και αν σας φαίνεται παράξενο.

Κάποιες στιγμές μπορεί να χρειαστεί να δώσετε να διαλέξει μεταξύ δύο αναγκαστικών επιλογών. Για παράδειγμα, «Πιστεύεις πως θα κλάψει γιατί η μαμά του δεν είναι εκεί ή γιατί είναι άρρωστος;»
Αρχικά, εργαστείτε με εικόνες που δείχνουν καθαρά γιατί έχει συμβεί κάτι. Για παράδειγμα:

Ενήλικας: «Γιατί πιστεύεις ότι έπεσε το άλογο;»
Παιδί: «Επειδή ο φράχτης ήταν πολύ ψηλός».

Μπορείτε να προχωρήσετε στην αφηρημένη αιτιολόγηση, μόνο αφού το παιδί σας μπορεί εύκολα να αιτιολογήσει βασιζόμενο σε εικόνες ή φωτογραφίες.

Συμπερασματική σκέψη

Στο επίπεδο 4, το παιδί αναπτύσσει την ικανότητα συμπερασματικής σκέψης και λόγου, ξεκινώντας με το οπτικό ερέθισμα μιας εικόνας και την παρατήρηση και φτάνοντας στην εξαγωγή πληροφοριών από κείμενο και συζητήσεις. Να προσέχετε τα παρακάτω, ενώ δουλεύετε τον συμπερασματικό λόγο του παιδιού:

• Να δουλεύετε βάσει της παρατήρησης του παιδιού σας.

Ενήλικας: «Πώς νοιώθει το αγόρι;»

Παιδί: «Νοιώθει λυπημένο».

Ενήλικας: «Πώς ξέρουμε ότι είναι λυπημένο;»

Παιδί: «Γιατί κλαίει και το πρόσωπό του είναι λυπημένο».

• Να δίνετε αναγκαστικές επιλογές αν είναι απαραίτητο.

Ενήλικας: «Είναι γιατί γελάει ή κλαίει; Το πρόσωπό του είναι χαρούμενο ή λυπημένο;»

• Να χρησιμοποιείτε εικόνες ή φωτογραφίες ώστε να ελέγχετε την απάντηση και να μιλάτε γι’ αυτήν με το παιδί.
• Μπορείτε να προχωρήσετε σε πιο αφηρημένο συμπερασματικό λόγο μόνο όταν το παιδί μπορεί να βγάζει συμπεράσματα από μια εικόνα. Για παράδειγμα, «Πώς ξέρεις ότι η μαμά σου ήταν χαρούμενη όταν έφυγες το πρωί από το σπίτι;»

Επίλυση προβλημάτων

Εργαστείτε με τα παραδείγματα που δόθηκαν στο επίπεδο 3, ενότητα «Καταλαβαίνοντας τους άλλους». Δοκιμάστε να διευρύνετε τη λογική σκέψη και λόγο του παιδιού σας με τρία διαφορετικά σενάρια και την ερώτηση, «Τι θα είχες κάνει εσύ ή κάποιος άλλος σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις;» Συνεχίστε, μιλώντας για το πώς η ανταπόκριση του παιδιού θα είχε συμβάλει σε μια πιθανή ανατροπή της κατάστασης.

Ενώ μιλάτε για αυτές τις καταστάσεις που δεν είναι πραγματικές, παρά τα στοιχεία ρεαλισμού, μπορείτε να ενισχύσετε τη συζήτηση με τους παρακάτω τρόπους:

• Προχωρήστε σε πιο αφηρημένα προβλήματα προς επίλυση, μόνο όταν το παιδί μπορεί να χειριστεί άνετα συγκεκριμένες καταστάσεις. Για παράδειγμα: «Τι θα έδινες στη μαμά σου για τα γενέθλιά της;»
• Να δίνετε στο παιδί να επιλέξει αναγκαστικά από δύο συγκεκριμένες απαντήσεις μέσω εικόνων.
• Απομακρύνετε τις εικόνες και δώστε στο παιδί τις αναγκαστικές επιλογές προφορικά.
• Κινηθείτε με στόχο την ανταπόκριση του παιδιού σε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου χωρίς την επιπρόσθετη στήριξη (εικόνες, αναγκαστικές επιλογές κτλ.).

Οι συζητήσεις επιστημονικού ενδιαφέροντος είναι καλές επιλογές για την ενασχόληση με πιο αφηρημένες έννοιες. Για παράδειγμα, «Πως μπορούμε να κάνουμε τη ζάχαρη να διαλυθεί;»

Να έχετε στο νου σας πως η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων είναι μια δεξιότητα υψηλού επιπέδου. Τα παιδιά που λειτουργούν σε πιο χαμηλό επίπεδο δεν δύνανται να απαντήσουν σε ερωτήσεις τύπου, «Τι νομίζεις πως θα σου πει η μαμά σου αν σε δει να έρχεσαι μέσα σε αυτή την κατάσταση; Πώς θα αντιδράσει;»

Αιτιολόγηση απόφασης

Η έννοια της αιτιολόγησης αφορά στην ικανότητα του παιδιού να σκέφτεται τους λόγους που το οδήγησαν σε μια απόφαση ή συμπεριφορά. Η δεξιότητα είναι απαραίτητη για όλα τα παιδιά που καλούνται να απαντήσουν στο σχολείο σε ερωτήσεις τύπου, «Γιατί φοράς αυτό το μπουφάν στο σχολείο; Τι σε κάνει να πιστεύεις πως είναι αποδεκτό να το φοράς;» Πολλά παιδιά, χαμηλού γλωσσικού επιπέδου, δέχονται ανάλογες ερωτήσεις σε καθημερινή βάση και επειδή αδυνατούν να τις καταλάβουν, δεν ξέρουν πώς να απαντήσουν. Η άγνοια αυτή εκλαμβάνεται σαν αδιαφορία από τον δάσκαλο.

Να διαμορφώνετε τη συμπεριφορά σας όσον αφορά τα παιδιά με δυσκολίες στην επεξεργασία του λόγου με τρόπο που θα τους επιτρέπει να την αφομοιώσουν στο επίπεδο που βρίσκονται. Αν τα παιδιά βρίσκονται στο επίπεδο 2, χρειάζονται κάποιον να τους πει άμεσα και με σαφήνεια πως κάνουν λάθος. Μην ρωτάτε το παιδί γιατί συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο αφού δεν μπορεί να σας απαντήσει. Να δείχνετε στο παιδί ότι έκανε λάθος και να του φέρεστε ανάλογα.

Αν τα παιδιά βρίσκονται στο επίπεδο 3, ρωτήστε πώς θα μπορούσε να αλλάξει η κατάσταση και τι θα μπορούσαν να νοιώθουν οι υπόλοιποι. Μην τους ζητήσετε να δικαιολογήσουν την απάντησή τους.

Για την ενίσχυση αυτής της δεξιότητας, ασχοληθείτε με τα παιχνίδια ρόλων του επιπέδου 3. Αυτή τη φορά, συνεχίστε τις συζητήσεις υποβάλλοντας ερωτήσεις στο παιδί για τους λόγους που το οδήγησαν σε κάθε απόφαση στη διάρκεια του παιχνιδιού. Αν χρειαστεί, μπορείτε να δώσετε αναγκαστικές επιλογές στο παιδί ή να του δείξετε εικόνες με νύξεις.

Τα παιχνίδια ρόλων και οι «παραστάσεις» συγκεκριμένων καταστάσεων με Playmobile βοηθούν στην εξάσκηση και άλλων πλευρών αυτού του επιπέδου. Μπορείτε να συζητήσετε με το παιδί για το τι προκάλεσε ένα γεγονός. Για παράδειγμα, «Γιατί νομίζεις πως το αγόρι τον χτύπησε;» Επίσης, μπορείτε να ερευνήσετε γιατί δεν μπορεί να συμβεί κάτι, «Γιατί δεν μπορεί το αγόρι να χτυπάει όποιον δεν συμπαθεί; Γιατί δεν θα το αφήσουν να έρθει αύριο στην εκδρομή του σχολείου;»

Οι εντολές και οι ερωτήσεις που υποβάλλονται στο παιδί πρέπει να περιλαμβάνουν την αιτιολόγηση της απάντησής του ώστε να θεωρούνται μέρος του επιπέδου 4. Θα ξαφνιαστείτε μόλις συνειδητοποιήσετε ότι ακόμη και ο λόγος που χρησιμοποιούμε στην αλληλεπίδρασή μας με πολύ μικρά παιδιά προϋποθέτει αυτήν τη δεξιότητα. Τα παιδιά με δυσκολίες στον λόγο δεν θα ανταποκρίνονται με επιτυχία, καθιστώντας, έτσι, αναγκαία την προσοχή σας όταν επιλέγετε επίπεδο και στρατηγικές για κάθε περίπτωση.

Πηγή: Language Builders, Liz Elks and Henrietta McLachlan, Elklan, Speech and Language Therapy Training Consultants