Διαταραχές του λόγου και της ομιλίας σύμφωνα με τους γλωσσικούς τομείς

Η γλώσσα αποτελείται από διάφορα επίπεδα στα οποία το παιδί σας μπορεί να παρουσιάσει διαταραχή/ καθυστέρηση στην εξέλιξή τους. Στην λογοθεραπευτική αξιολόγηση, ο λογοθεραπευτής μπορεί να ψάξει για διάφορες ενδείξεις γλωσσικών δυσκολιών:

1. Μορφολογικές διαταραχές: γραμματική και σύνταξη

Οι δυσκολίες στην γραμματική και σύνταξη συχνά συνυπάρχουν αφού και τα δύο είναι εκφάνσεις της τελικής μορφής του λόγου. Συχνά τα παιδιά χρησιμοποιούν περιορισμένες πτώσεις (π.χ. την αιτιατική), λίγους χρόνους (π.χ. κυρίως ενεστώτα), κάνουν λάθος στις καταλήξεις των ουσιαστικών (π.χ. χρησιμοποιούν μόνο ενικό), ή μπορεί να χρησιμοποιούν μη δόκιμη σύνταξη (π.χ. να παραλείπουν σημαντικές λέξεις όπως ρήματα/προθέσεις ή βάζουν τα επίθετα μετά από τα ουσιαστικά που χαρακτηρίζουν).

Συχνά αυτά τα προβλήματα συνυπάρχουν με άλλες ελλείψεις σε τομείς όπως η λεξιλογική και η αρθρωτική – φωνολογική εξέλιξη του παιδιού.

2. Διαταραχές του λεξιλογίου

Ένα παιδί που έχει δυσκολία στο να κατανοεί λέξεις και να βρει λέξεις για να εκφρασθεί έχει μία δυσκολία στο περιεχόμενο του λόγου του. Ένα τέτοιο απλό παράδειγμα είναι ένα νήπιο που δεν μιλά και μπορεί να έχει ή  μην έχει καλή κατανόηση. Αυτό το παιδί θα ακούγεται σαν ένα μικρότερο παιδί ακόμα και όταν αρχίσει να μιλά. Άλλα παιδιά με περιορισμένο λεξιλόγιο μπορεί να αντικαθιστούν την μία λέξη με μία άλλη με παρόμοιο νόημα . Ακόμα, παιδιά με δυσκολία στην ανάκληση λέξεων μπορεί να αντικαταστήσουν την λέξη που θέλουν να πουν και με μία άλλη που ακούγεται σαν αυτή. Τα παιδιά με δυσκολίες στο λεξιλόγιο, μπορεί και να επαναλαμβάνουν λέξεις ή τμήματά τους στην προσπάθειά τους να οργανώσουν τον λόγο τους (φαινόμενο ψευδοτραυλισμού). Συχνά τα παιδιά έχουν δυσκολία στο να κατανοήσουν ή να εκφράσουν έννοιες τόπου, χρόνου, ποσότητας και περιγραφικές λέξεις όπως επίθετα. Τέλος, μπορεί να δυσκολεύονται στην χρήση του λόγου. Μπορεί να ανταποκρίνονται λάθος καθώς δεν κατανοούν τι ακριβώς τους λέει ο συνομιλητής τους ή μπορεί να έχουν δυσκολία στο να ξεκινήσουν τα ίδια μία συζήτηση ή να κάνουν ερωτήσεις.

3. Διαταραχές της επικοινωνιακής χρήσης του λόγου.

Κάποια παιδιά, ιδίως στο φάσμα του αυτισμού/ διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, δεν επιδεικνύουν ικανή επικοινωνιακή πρόθεση ή μπορεί να έχουν δυσκολία να επικεντρώσουν στα σημαντικά στοιχεία τις επικοινωνίας του συνομιλητή τους. Τέλος, οι διπλές έννοιες των λέξεων, ο αφηρημένος και μεταφορικός λόγος είναι πολύ δυσπρόσιτα γι’ αυτά και συχνά τα οδηγούν σε παρεξηγήσεις.

Τα υπόλοιπα παιδιά με δυσκολίες λόγου δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την γλώσσα για να ικανοποιήσουν πολλές από τις ανάγκες τους. Κάποια μπορεί να χρησιμοποιήσουν νοήματα και εκφράσεις για να επικοινωνήσουν. Οι ίδιοι οι οικείοι τους μπορεί ασυναίσθητα να περιορίζουν τις απαιτήσεις τους και να μην δίνουν αρκετές ευκαιρίες στο παιδί να πάρει επικοινωνιακή πρωτοβουλία, να αναπτύξει περαιτέρω τις σκέψεις του ή να κάνει ερωτήσεις και να κάνει μία συζήτηση με εύλογη διάρκεια, δηλαδή με αρκετές εναλλαγές συνομιλητών. Σε συναλλαγές με παιδιά με γλωσσικές δυσκολίες, κυρίως οι ενήλικες μιλάνε και τα παιδιά ακούνε. Αντίθετα, με παιδιά τυπικής ανάπτυξης, υπάρχει ισορροπία συναλλαγών.

4. Αρθρωτικές Διαταραχές

Μερικές φορές τα παιδιά δεν παράγουν τους φθόγγους μιας γλώσσας σωστά λόγω ελλιπούς κίνησης τοποθέτησης και συντονισμού των αρθρωτικών (χείλη, γλώσσα κτλ.). Αυτή η δυσκολία μπορεί να οφείλεται σε φυσιολογικά και ανατομικά προβλήματα όπως μια υποτονία / υπερτονία των μυών, δυσκολία οργάνωσης των κινήσεων αλλά και σχιστίες στην υπερώα και στα χείλη.

Ο λογοθεραπευτής αξιολογεί την δύναμη και τον τρόπο χρήσης των μυών των χειλιών, της γλώσσας και του σαγονιού και παρατηρεί τον τρόπο που καταπίνει το παιδί. Αν το παιδί καταπίνει με ανώριμο τρόπο, αυτό μπορεί να έχει και ορθοδοντικές επιπτώσεις όπως το να προεξέχουν τα μπροστινά πάνω δόντια και να μην συγκλίνουν με τα κάτω. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι λογικό να συνεργασθεί ο λογοθεραπευτής με τον ορθοδοντικό.

Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί ένα παιδί να είναι δυσκατάληπτο όχι μόνο λόγω αρθρωτικών αλλά και φωνολογικών διαταραχών.

5. Φωνολογικές Διαταραχές

Ένα παιδί μπορεί να έχει / να μην έχει δυσκολία στην αρθρωτική τοποθέτηση και παράλληλα να αντικαθιστά νοητά τον ένα ήχο με έναν άλλο, ή την μία ομάδα ήχων με μια άλλη (π.χ. τα προστριβόμενα β, δ, θ με τα εκρηκτικά d, t, k). Επίσης, μπορεί να μειώνει τις συλλαβές σε λέξεις και να απλοποιεί τις δομές τους (π.χ. να μην χρησιμοποιεί δομές ΣΣΦ αλλά ΣΦ). Οι διαδικασίες αυτές, συστημικές και δομικές, είναι φυσιολογικό μέρος της εξέλιξης της ομιλίας του παιδιού. Όταν αυτές επιμένουν και η ομιλία του παιδιού είναι ανώριμη σε σχέση με άλλα παιδιά της ηλικίας τους, δυσκατάληπτη και το εμποδίζει στη κοινωνική και μαθησιακή ωρίμανσή του, τότε χρειάζεται λογοθεραπευτική παρέμβαση.

6. Διαταραχές Φωνής

Το πιο κοινό πρόβλημα φωνής που αντιμετωπίζουν τα παιδιά είναι τα κομβία (κάλοι) στις φωνητικές χορδές. Αυτά προκαλούν βραχνάδα και αδυναμία στην φωνή. Αν είναι πολύ μεγάλοι, μπορεί η ανάσα του παιδιού να ακούγεται κατά την διάρκεια της ομιλίας. Τα κομβία προκαλούνται από κακή χρήση της φωνής όπως όταν φωνάζουμε μιλάμε σε λάθος συχνότητα (δηλαδή πολύ ψηλά / πολύ μπάσα) βήχουμε πολύ συχνά, ή μιλάμε συνέχεια πολύ δυνατά. Τέλος η κακή φώνηση μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες διαταραχές όπως πολύποδες (μαλακά οιδήματα, γεμάτα με υγρό).

Ο ΩΡΛ είναι αυτός που πρέπει να εξετάσει κατ’ αρχήν ένα παιδί με πρόβλημα φωνής.

Η αξιολόγηση από λογοθεραπευτή έπεται και περιλαμβάνει:

• Την ακρόαση της ομιλίας του παιδιού
• Την διερεύνηση των δυνατοτήτων φώνησης του παιδιού μέσα από απλές ασκήσεις
• Την διερεύνηση των ειδών κακής χρήσης της φωνής στις οποίες εμπλέκεται το παιδί

7. Διαταραχές της ροής της ομιλίας: τραυλισμός, ταχυλαλία

Παιδιά που έχουν δυσκολία να λένε ήχους, λέξεις και φράσεις με ομαλή ροή πιθανόν να παρουσιάζουν τραυλισμό ή ταχυλαλία. Στον τραυλισμό, το παιδί επαναλαμβάνει λέξεις ή ήχους και συχνά δείχνει σημαντικά πως καταβάλλει σημαντική προσπάθεια για να μιλήσει. Στην ταχυλαλία μιλά υπερβολικά γρήγορα αλλοιώνοντας την φωνοτακτική δομή των λέξεων και μειώνοντας την καταληπτότητα αυτών που λέει. Πολλά παιδιά παρουσιάζουν ψευδοτραυλισμό και το ξεπερνούν μόνα τους. Από την άλλη, εάν κάποιο παιδί παρουσιάζει τραυλισμό, βοηθείται πολύ αποτελεσματικότερα στην προσχολική ηλικία απ’ ότι αργότερα.

Στην αξιολόγηση ο λογοθεραπευτής αξιολογεί τα εξής στοιχεία, τα οποία συχνά συνδυάζονται μεταξύ τους.

• Επαναλήψεις: Το παιδί ίσως επαναλαμβάνει συλλαβές, λέξεις, φράσεις ή μια ολόκληρη πρόταση. Όσο πιο συχνά επαναλαμβάνει μια συλλαβή ή μία λέξη, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυσκολία του. Παρόμοια, το παιδί που επαναλαμβάνει συλλαβές και λέξεις πιθανότατα έχει πιο σημαντική δυσκολία από αυτό που επαναλαμβάνει φράσεις / προτάσεις.
• Επιμηκύνσεις: Το παιδί που τραυλίζει μπορεί να επιμηκύνει είτε σύμφωνα είτε φωνήεντα για εύλογο χρόνο όπως στο ‘’μπ-μπ-μπ-μπ-μπάλα’’. Όταν η διάρκεια των επιμηκύνσεων είναι σημαντική, αυτό υποδεικνύει μια μεγαλύτερη σοβαρότητα του προβλήματος του τραυλισμού.
• Χρήση ‘’κενών’’ φθόγγων / λέξεων: Πολλές φορές μπορεί να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη όπως το ‘’και’’ για να κερδίσουμε χρόνο, να οργανώσουμε την σκέψη μας. Και στα παιδιά, αυτό είναι φυσιολογικό. Όμως, αν αυτό γίνεται πολύ συχνά μπορεί να υποδεικνύει δυσκολία στην ροή της ομιλίας.
• Ενδείξεις σωματικής έντασης:Το παιδί που τραυλίζει μπορεί να δείχνει ένταση η μπλοκαρίσματα στο στόμα, στο σαγόνι του, στα μάτια, στην κίνηση του κεφαλιού, των χεριών ή και αλλού στο σώμα του. Μπορεί ακόμα να δείχνει στην φωνή του.

Μαζί με αυτές τις ενδείξεις, ο λογοθεραπευτής θα κάνει πολλές ερωτήσεις για το ιστορικό του παιδιού και τα επικοινωνιακά μοτίβα της οικογένειας. Επίσης, θα αξιολογήσει ενδελεχώς τις γλωσσικές του ικανότητες στο σύνολο τους και πιθανόν να δοκιμάσει να δει σε ποιο πλαίσιο – συνθήκες – δραστηριότητες το παιδί μιλά πιο ομαλά. Συχνά οι δυσκολίες τύπου τραυλισμού συνδέονται και με άλλες δυσκολίες όπως η καθυστερημένη ανάπτυξη του λεξιλογίου ή η δυσκολία ανάκλησης λέξεων (word finding difficulty).

Σύνοψη

Η διαφοροδιάγνωση των δυσκολιών ενός παιδιού είναι συχνά σύνθετη δυσκολία όπου ο λογοθεραπευτής ελέγχει μία μία και στο σύνολο τους τις ενδείξεις για να μπορέσει να βγάλει μία τελική εκτίμηση. Συχνά υπάρχει συνδυασμός δυσκολιών και πρέπει να γίνει προτεραιοποίηση του τι θα αντιμετωπισθεί (για παράδειγμα η δυσκολία στην ροή της ομιλίας ή η φωνολογική δυσκολία)

Όλα αυτά γίνονται σε στενή συνεργασία με το οικογενειακό περιβάλλον. Αν δεν υπάρχει αυτό, το παιδί θα προχωρά, θα εξελίσσεται σαφώς πιο αργά στην θεραπεία του.