Αναπτύσσοντας βασικές έννοιες

Τι είναι οι βασικές έννοιες;

Κάποιες από τις βασικές έννοιες είναι το χρώμα, ο αριθμός (ποσότητα), ο χώρος ή η θέση και ο χρόνος. Τα παιδιά αρχίζουν να μαθαίνουν τις βασικές έννοιες στη βρεφική ηλικία και συνεχίζουν να τις μαθαίνουν στα χρόνια που πηγαίνουν δημοτικό. Οι έννοιες και οι λέξεις που τις περιγράφουν μαθαίνονται με το άκουσμα, την παρατήρηση, την εξερεύνηση, το παιχνίδι, με την ενασχόληση με συνεχείς δοκιμές και με τη μίμηση των άλλων. Τα παιδιά μαθαίνουν τις βασικές έννοιες -όπως και τα περισσότερα πράγματα που μαθαίνουν στην προσχολική ηλικία- κινώντας τα σώματά τους, αλληλεπιδρώντας με άλλους ανθρώπους και αντικείμενα και με αυτό που τα παιδιά κάνουν καλύτερα: το παιχνίδι.

Τρόποι ενθάρρυνσης της ανάπτυξης εννοιών:

Χρώματα

Όπως με όλες τις βασικές έννοιες, τα παιδιά πρώτα κατανοούν τα ονόματα των χρωμάτων επιδεκτικά και μετά τα χρησιμοποιούν εκφραστικά. Τα βήματα που ακολουθούνται για τη μάθηση των χρωμάτων είναι η προτίμηση στα χρώματα (η επιλογή του αγαπημένου χρώματος), το ταίριασμα των χρωμάτων, η αναγνώριση των χρωμάτων και η ονομασία τους.

• Ταιριάξτε τις κάλτσες της οικογένειας. Απλώστε τις κάλτσες κάτω στο πάτωμα ή στο κρεβάτι και βρείτε αυτές που είναι ίδιου χρώματος.
• Τριγυρίστε μέσα στο σπίτι με ένα χαρτοκιβώτιο και βρείτε οικεία αντικείμενα που είναι όλα του ίδιου χρώματος.
• Αφήστε το παιδί σας να επιλέξει το χρώμα των καλτσών, των παντελονιών, του πιάτου ή της κούπας του.
• Επισημάνετε τα χρώματα οικείων αντικειμένων σε εικονογραφημένα βιβλία. Υπάρχουν πολλά φθηνά βιβλία χρωμάτων που απεικονίζουν οικεία αντικείμενα, χωρισμένα σε ομάδες βάσει χρώματος.
• Χρησιμοποιήστε κάθε ευκαιρία κατά τη διάρκεια της ημέρας για να ζητήσετε από το παιδί σας να ονομάσει τα χρώματα. Κάντε του ερωτήσεις, όπως: «Τι χρώμα είναι οι κάλτσες σου σήμερα;» «Τι χρώμα ζωγραφίζεις εκείνο το λουλούδι;» «Τι χρώμα κούπα θες σήμερα το πρωί;»

Αριθμοί

Τα παιδιά μαθαίνουν τις αριθμητικές έννοιες με τη σειρά από τις εύκολες προς τις πιο δύσκολες. Όλα τα παιδιά μαθαίνουν την έννοια του «ένα» και να μπορούν να επιλέξουν ή να δώσουν «ένα» αντικείμενο πρώτα. Μετά μαθαίνουν το «δύο» και σταδιακά προχωρούν προς μεγαλύτερους αριθμούς. Τα παιδιά πρώτα μαθαίνουν να ομαδοποιούν αριθμούς αντικειμένων, μετά να αναγνωρίζουν αριθμούς αντικειμένων και μετά να μετρούν εκφραστικά.

• Χρησιμοποιείτε τη λέξη ένας στο καθημερινό σας πρόγραμμα. «Να ένα μπισκότο» «Πάμε μια βόλτα έξω» «Έχει μείνει άλλο ένα κράκερ» «Βλέπω ένα σκύλο»
• Μιλήστε για τα μέλη του σώματος και για τα μέλη που έχουμε ένα, δύο ή περισσότερα.
• Όταν ντύνεστε πείτε ότι χρειάζεστε «δύο» κάλτσες, «δύο» παπούτσια, «ένα» πουκάμισο κ.ο.κ
• Μετρήστε όλους τους μαρκαδόρους στο κουτί, όλα τα μαξιλάρια στον καναπέ, όλα τα ζώα που είναι στο κλουβί στον ζωολογικό κήπο.

Μέγεθος

Οι έννοιες του μεγέθους επίσης αναπτύσσονται με την πάροδο του χρόνου, μέσω του παιχνιδιού και της εμπειρίας. Τα παιδιά πρώτα μαθαίνουν να ομαδοποιούν τα αντικείμενα, όπως είναι οι κούπες που ταιριάζουν μεταξύ τους, πλαστικά μπωλ κουζίνας ή κουτιά, μετά να αναγνωρίζουν και να κατηγοριοποιούν με βάση το μέγεθος και στο τέλος να αναγνωρίζουν τα μεγέθη και να τα χρησιμοποιούν στον καθημερινό τους λόγο. Οι έννοιες του μεγέθους περιλαμβάνουν τη διαδικασία κατηγοριοποίησης ομοειδών αντικειμένων: μεγάλος/μικρός, κοντό/μακρύ, ψηλός/κοντός, αδύνατος/χοντρός, πυκνός/αραιός και στενός/πλατύς.

• Μπορείτε να αγοράσετε ομοειδείς κούπες και κύβους (για να μπορούν να ομαδοποιηθούν) από κατάστημα, αλλά μπορείτε αντ’αυτών πάλι να χρησιμοποιήσετε οικιακά σκεύη, όπως πλαστικά κουτιά μαργαρίνης, κούπες του καφέ, κούπες που μετρούν τη δοσολογία και κουτιά και να κάνετε εξίσου καλά τη δουλειά σας.
• Όταν το παιδί σας μάθει πια να ομαδοποιεί ένα σετ από κούπες ή μπωλ, δοκιμάστε ένα νέο σετ αντικειμένων για να του δείξετε ότι μπορεί να κάνει το ίδιο με πολλά άλλα αντικείμενα.
• Παρατηρήστε τα χέρια και τα πόδια των μελών της οικογένειας και συγκρίνετέ τα ως προς τις διαφορές του μεγέθους.
• Χρησιμοποιήστε δύο κουτιά, ένα μεγάλο κι ένα μικρό, και συγκεντρώστε οικεία αντικείμενα μέσα από το σπίτι που μπορούν να μπουν στο «μεγάλο» κουτί ή στο «μικρό» κουτί.
• Ζωγραφίστε κοντές και μακριές γραμμές με μαρκαδόρους, δακτυλομπογιές, με αφρό ξυρίσματος στον καθρέφτη ή φτιάξτε γραμμές με ζύμη ή πλαστελίνη.
• Στον ζωολογικό κήπο, μιλήστε για τον ελέφαντα με τη «μακριά» προβοσκίδα, τον αλιγάτορα με τα «κοντά» πόδια, την καμηλοπάρδαλη με τον «μακρύ» λαιμό κ.ο.κ

Χώρος / Θέση

Ο χώρος και η θέση περικλείουν πληροφορίες ως προς το πού βρίσκονται τα πράγματα σε σχέση με άλλα πράγματα. Τα παιδιά μαθαίνουν πρώτα το πού βρίσκονται τα σώματά τους σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους και μετά σε σχέση με τα αντικείμενα. Οι έννοιες της θέσης περιλαμβάνουν τα: πάνω/κάτω, έξω/μέσα, στο κατώτερο σημείο/στο ψηλότερο σημείο, πάνω από/κάτω από, μακριά/κοντά, πίσω από/μπροστά από, δίπλα/δίπλα σε, από πάνω/από κάτω, αρχή/τέλος και πρώτος/τελευταίος.

• Μιλήστε σχετικά με τις θέσεις του σώματος του παιδιού ενώ κινείται και παίζει με ένα μεγάλο κουτί, ένα κουτί και με τις δύο πλευρές του ανοιγμένες ώστε να σχηματίζεται ένα τούνελ ή ένα μεγάλο καλάθι μπουγάδας. Μπείτε «μέσα» ή βγείτε «έξω» από το τούνελ ή το καλάθι. Μπείτε «κάτω» από ένα κουτί ή μαξιλάρι και κρυφτείτε. Σκαρφαλώστε «πάνω» στο κουτί και ξανακατεβείτε «κάτω».
• Στο πάρκο ή στην παιδική χαρά, μιλήστε για το ανέβασμα «πάνω» και το κατέβασμα «κάτω» από τις κούνιες, το να πηγαίνει κανείς «πάνω» και «κάτω» με την κούνια, την τσουλήθρα ή τη σκάλα και «κάτω» από την τσουλήθρα ή το τραπέζι του πικνίκ.
• Χρησιμοποιήστε σακούλια με κουκιά ή πάνινα ζωάκια για να παίξετε «Ο Βασιλιάς είπε». Βάλτε το σακούλι με τα κουκιά ή το πάνινο ζωάκι «πάνω» στο κεφάλι σας, «πίσω» από την πλάτη σας, «κάτω» από το πηγούνι σας, «μέσα» στο χέρι σας, «μπροστά από» εσάς κ.ο.κ
• Ζωγραφίστε ένα μεγάλο κύκλο ή τετράγωνο από άμμο, περπατήστε «γύρω» από το σχήμα ή σταθείτε «μπροστά σε» αυτό ή «πίσω από» αυτό.

Χρόνος 

Ο χρόνος είναι η βασική έννοια, την οποία τα παιδιά απ’όσο φαίνεται μαθαίνουν τελευταία. Ο χρόνος είναι μια πιο αφηρημένη έννοια. Σε αντίθεση με το σχήμα, το χρώμα και το μέγεθος, τον χρόνο δεν μπορεί κανείς να τον αγγίξει, μετακινήσει ή να τον κατανοήσει εύκολα. Οι έννοιες του χρόνου επίσης αναπτύσσονται σε στάδια. Το «σήμερα» αναπτύσσεται πρώτο, ακολουθούν τα «χθες το βράδυ» και «απόψε», πιο μετά αναπτύσσονται τα «χθες», «αύριο» και «αύριο το βράδυ». Οι πιο δύσκολες έννοιες όπως τα «προχθές», «μεθαύριο», «απόγευμα», «πρωί» και «την περασμένη εβδομάδα» αναπτύσσονται πολύ αργότερα.

Στα μικρά παιδιά περιορίστε τις διευκρινίσεις σας ως προς τον χρόνο μόνο σε ό,τι συμβαίνει στο παρόν. Μιλήστε για το τι πρόκειται να κάνετε «σήμερα» ή συζητήστε κατά τη διάρκεια του δείπνου για το τι κάνατε «σήμερα». Μιλήστε για πράγματα που θα γίνουν «αύριο» την ώρα που βάζετε το παιδί για ύπνο. Τα μικρά παιδιά αντιλαμβάνονται το «αύριο» με την έννοια του ύπνου και του ξυπνήματος ή με το «πόσοι ύπνοι μεσολαβούν» μέχρι να συμβεί ένα γεγονός. Μιλήστε για τα ημερήσια σχέδια το πρωί και την ώρα που θα βάζετε το παιδί για ύπνο.

Δεν υπάρχει λόγος να πιέσετε τα παιδιά να καταλάβουν τα ημερολόγια ή τα ρολόγια. Τα περισσότερα παιδιά αρχίζουν να μαθαίνουν να λένε την ώρα στην ηλικία που πηγαίνουν νηπιαγωγείο αλλά μπορεί να δείξουν ενδιαφέρον να φορέσουν ρολόι με τον αγαπημένο τους χαρακτήρα στην προσχολική ηλικία.

Λίγα τελευταία λόγια

Γενικά, όλες οι βασικές έννοιες αναπτύσσονται με την πάροδο του χρόνου και μέσω εμπειριών παιχνιδιού και κίνησης. Η εκμάθηση των βασικών εννοιών γίνεται φυσικά καθώς το παιδί σας εξερευνά το περιβάλλον, χρησιμοποιεί την περιέργεια που του είναι έμφυτη για να δοκιμάσει νέους τρόπους παιχνιδιού με συνηθισμένα οικιακά αντικείμενα και βρίσκει ευχαρίστηση στο να ανακαλύπτει νέες ιδέες. Τα παιδιά αναπτύσσουν την κατανόησή τους και χρησιμοποιούν τις βασικές έννοιες σε διαφορετικά ποσοστά. Δεν υπάρχει λόγος πανικού, αν το παιδί σας μαθαίνει κάποιες έννοιες πιο γρήγορα ή πιο αργά από τα άλλα παιδιά. Το παιδί σας μπορεί να εκδηλώσει ενδιαφέρον για τα χρώματα και τα σχήματα, αλλά όχι για τους αριθμούς ή μπορεί να επιλέξει να παίζει με αυτοκινητάκια και ζωάκια αλλά όχι με κύβους και παζλ. Όλες αυτές οι παραλλαγές είναι φυσιολογικές για τα μικρά παιδιά.

Περισσότερες Πληροφορίες και Πηγές

Parks, S. 1988.HELP…At-home activity sheets for parents. Palo Alto, CA: VORT Corp
Pond, R.E.,G.V. Steiner, and L.I Zimmerman.1992. Preschool language scale-3. San Antonio, TX: The Psychological Corp.

*Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από τους Διαμορφωτές Δεξιοτήτων Επικοινωνίας, τμήμα της Εταιρείας Ψυχολογίας. Νο.Καταλόγου:3073