Ο θυμός

Τα πολλά πρόσωπα του θυμού και οι συγκρούσεις στην οικογένεια

Στην ουσία ο θυμός είναι μία έκφραση του εαυτού. Είναι η προστασία των προσωπικών μας ορίων.

Συνήθως, ο παιδικός θυμός κρύβει μια κατάσταση ψυχικού πόνου και σύγκρουσης. Όταν ένας γονέας βρίσκεται μπροστά σε τέτοιες εκδηλώσεις, συχνά νιώθει εγκλωβισμένος και αποπροσανατολισμένος. Συνήθως δεν κατανοεί ότι το παιδί υποφέρει και θυμώνει, με αποτέλεσμα ο ίδιος να μην καταφέρνει να προσδιορίσει τις πραγματικές αιτίες αυτού του θυμού. Εάν όμως γίνει κατανοητό ότι ένα παιδί θυμώνει, επειδή κάτι εμποδίζει την ομαλή ψυχική του ανάπτυξη, τότε είναι πιο εύκολο και για εκείνον να βρει μέσα στον εαυτό του διάφορους τρόπους, για να το βοηθήσει να ξεπεράσει τα προβλήματα του.

Όταν ένα παιδί λέει όχι με δυνατή φωνή, στην ουσία κινητοποιεί όλη την ενέργειά του να εκφράσει κάτι που το ενοχλεί. Δεν είναι θυμωμένο όπως εμείς γνωρίζουμε το θυμό, είναι μία έκφραση του εαυτού του. Χρειάζεται να φωνάξει δυνατά για να ακουστεί. Το «όχι» του έρχεται από τα βάθη της ύπαρξής του. Εφόσον το παιδί δεν έχει αναπτύξει τη γνωστική ικανότητα, τη γλώσσα αλλά ούτε και τη διπλωματία να εκφράζει σε βάθος τα βασικά συναισθήματά του αντιλαμβανόμαστε ότι είναι θυμωμένο όταν απλά λέει «όχι».

Το παιδί σύντομα μαθαίνει ότι αυτή η έκφραση (το να λέει «όχι») δεν είναι αποδεκτή και ότι αν συνεχίσει να εκφράζει τον εαυτό του μέσα από αυτή τη διάθεση ίσως υπάρξει ο κίνδυνος της εγκατάλειψης. Ο εαυτός του παιδιού αρχίζει να εκμηδενίζεται λόγο της αδυναμίας του να εκφραστεί. Τα βαθύτερα συναισθήματά του θάβονται κάπου βαθιά μέσα του. Κάπου βαθιά μέσα μας όλοι μας κρύβουμε ένα πληγωμένο παιδί.

Ενώ το παιδί προσπαθεί να μεγαλώσει, να προοδεύσει και να αναπτυχθεί μέσα σε ένα κόσμο περίπλοκο, συγχρόνως προσπαθεί να αποφύγει την απόρριψη και το θυμό των γονιών του. Ο οργανισμός προσπαθεί να ισορροπήσει. Έτσι η έκφραση του θυμού – η έκφραση του εαυτού ματαιώνεται και παίρνει τη θέση του κάτι άλλο το οποίο είναι πέρα από τον έλεγχο του παιδιού. Ένα παιδί αναστρέφει την ενέργεια του θυμού του με το να αυτοτιμωρείται π.χ. να υποφέρει από πονοκεφάλους, στομαχόπονους, να αποσύρεται, να μην μιλά. Κάποιο άλλο παιδί παρεκκλίνει από τα αληθινά του συναισθήματα με το να χτυπά, να κλωτσά και να σπάζει. Μερικά παιδιά γίνονται υπερκινητικά έτσι ώστε να αποφύγουν οτιδήποτε αισθάνονται. Άλλα παιδιά αναισθητοποιούν τους εαυτούς τους και στην κυριολεξία ζουν στον δικό τους κόσμο.

Αυτές είναι μερικές από τις συμπεριφορές και τα συμπτώματα τα οποία λειτουργούν ως μάσκες αυθεντικών εκφράσεων. Αυτά τα συμπτώματα και οι συμπεριφορές στην ουσία φανερώνουν τις ασυγκράτητες προσπάθειες των παιδιών να επιζήσουν σε ένα περιβάλλον στρεσογόνο. Αυτές οι ακατάλληλες και ανικανοποίητες συμπεριφορές και συμπτώματα είναι τα πολλά πρόσωπα του θυμού. Δεν είναι τόσο οι απαγορεύσεις ή οι απαιτήσεις των ενηλίκων που προκαλούν θυμό ( αυτές προφανώς θεωρούνται δεδομένες στη σχέση Ενήλικα-Παιδιού) όσο η ποιότητα και οι τρόποι της σχέσης τους στην καθημερινή ζωή τους.

Η σύγκρουση μπορεί να είναι μια ευκαιρία για την ενδυνάμωση και σύσφιξη των σχέσεων όταν τα μέλη της οικογένειας μπορούν να αναγνωρίσουν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματα τους.

Σύμφωνα με την Satir & Shostrom, ο διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα στο παιδί και τον γονιό κρύβει στοιχεία ενός ‘έλεγχου’ υπεροχής και από τις δυο πλευρές. Οι συχνές αντιδράσεις δεν προάγουν την επικοινωνία και οι δυο πλευρές μένουν δυσαρεστημένες. Θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τις πιο συχνές αντιδράσεις στις παρακάτω κατηγορίες, όπου κάθε κατηγορία επιδέχεται και περισσότερους συνδυασμούς απαντήσεων.

Πιο συγκεκριμένα, ακολουθούνται οι εξής στρατηγικές ‘ελέγχου’:

Αυτός που:

• Ηρεμεί, παρηγορεί, καθησυχάζει.

Αποτέλεσμα: δεν υπάρχει δυνατότητα έκφρασης του συναισθήματος.

• Αποφεύγει, αλλάζει τη συζήτηση, κάνει χιούμορ.

Αποτέλεσμα: αποπροσανατολισμός, στρέφεται η προσοχή αλλού.

• Ασκεί κριτική, κατηγορεί.

Αποτέλεσμα: υποτίμηση, έλλειψη αυτοεκτίμησης.

• Δίνει μαθήματα ηθικής & αξιών.

Αποτέλεσμα: υπερπροστασία, που υποτιμά και απαξιώνει, λιγότερη αυτονομία και δημιουργικότητα.

Άλλες παραλλαγές και συνδυασμοί:

Αυτός που:

• Δίνει διαταγές.
• Προειδοποιεί, απειλεί.
• Επιχειρηματολογεί, πείθει, εξηγεί, με τη λογική.
• Συμβουλεύει, κάνει υποδείξεις, προτείνει λύσεις.
• Γελοιοποιεί, ντροπιάζει.
• Ερμηνεύει, αναλύει.
• Κάνει ερωτήσεις.
• Συγχαίρει, αποδέχεται.

Τέτοιου είδους στάσεις δηλώνουν μια μονόπλευρη, κάθετη σχέση Ενήλικα – Παιδιού. Καμία από αυτές τις στάσεις-απαντήσεις δε δίνει την ευκαιρία στο άτομο (είτε τον Ενήλικα είτε το Παιδί) να λύσει μόνος του τα προβλήματα του και να νιώσει την ικανοποίηση ότι έχει ακουστεί. Όταν κάποιος νιώθει ότι ακούγεται, αισθάνεται ασφάλεια στη σχέση κι έτσι έχει την ευκαιρία όταν αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία, να εκφράσει το πρόβλημα του, τις σκέψεις και τα συναισθήματα του.

Κλείνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ορισμένες φορές ο θυμός είναι ο τελευταίος δρόμος που μας απομένει να περπατήσουμε, γιατί όλοι οι άλλοι μας φαίνονται φραγμένοι ή άχρηστοι. Είναι ένα δικό μας και μόνον αίσθημα, φτιαγμένο από την ιστορία μας, τις σκέψεις μας, τις συγκινήσεις μας που κανένας δεν έχει το δικαίωμα να μας τις πάρει και γι’αυτό, όταν οι άλλοι αρνούνται τον θυμό μας, μην αναγνωρίζοντάς του το δικαίωμα ύπαρξης ή εξευτιλίζοντάς τον, αισθανόμαστε πάντοτε έναν τεράστιο ακρωτηριασμό.