Οπτικό-κινητικός συντονισμός

Γνωστός και ως Οπτικο-Κινητική Ολοκλήρωση, ο συντονισμός χεριού-ματιού είναι η ικανότητα ελέγχου της κίνησης του χεριού όπως αυτή προκύπτει μετά από ένα οπτικό ερέθισμα. Το παιδί που συναντάει προκλήσεις στην πραγμάτωση μιας τέτοιας ενέργειας, αδυνατεί να συντονίσει τις κινήσεις του σώματός του σαν ανταπόκριση σε αυτό που βλέπει.

Το εύρος των ικανοτήτων που επηρεάζει αυτή η δεξιότητα είναι τεράστιο. Ο συντονισμός χεριού-ματιού επηρεάζει την ικανότητά μας να ζωγραφίζουμε, να σχεδιάζουμε βασικές «πινελιές» και εικόνες, να βρίσκουμε το δρόμο μας μέσα από ένα λαβύρινθο (παιχνίδι) ή να ενώνουμε κουκίδες. Επηρεάζει τη γραφή, το κράτημα μιας μπάλας, το χτύπημα της μπάλας με ρόπαλο, τη καλλιτεχνική δημιουργία, τη σύνθεση ενός παζλ, πώς να δένουμε τα κορδόνια μας, να περνούμε κλωστή σε βελόνα και να χρησιμοποιούμε ψαλίδι.

Συχνά, τα οπτικο-κινητικά προβλήματα που επηρεάζονται από τον συντονισμό ματιού και χεριού δεν εντοπίζονται στα παιδιά μέχρι τη φοίτησή τους στο δημοτικό.  Οι αδυναμίες στη γραφή, στη σχεδίαση απλών εικόνων και στη μεταχείριση εργαλείων μέσα στο περιβάλλον της τάξης, ίσως να αποτελούν και την πρώτη ένδειξη για την παρουσία κάποιου προβλήματος. Ακόμη και αν εντοπιστεί κάποια οπτικο-κινητική αδυναμία μέσω εξέτασης, αυτό δεν σημαίνει πως απαραίτητα θα υπάρξει και έλλειμμα στην οπτική ικανότητα του παιδιού. Με άλλα λόγια, η οπτική οξύτητα και η οπτική αντίληψη θα είναι ακέραιες. Μπορεί και η δύναμη, ο συντονισμός και το εύρος της κίνησης να επαρκούν. Τα ελλείμματα στον οπτικο-κινητικό συντονισμό  παρατηρούνται στο μηχανισμό που καθιστά ικανή τη συνεργασία των οπτικών και των κινητικών συστημάτων, δηλαδή στην επικοινωνία μεταξύ τους.

Οι οπτικο-κινητικές δεξιότητες μπορούν να ενισχυθούν μέσω εξάσκησης στα πλαίσια των δραστηριοτήτων αλλά και μέσα από την αποδόμηση των δραστηριοτήτων στα επιμέρους στάδιά τους ή σε κομμάτια που θα «χτίσουν» μέρος μιας μελλοντικής «κατασκευής». Τα απαραίτητα για την κατάκτηση της δεξιότητας στάδια διδάσκονται μέχρι να θεωρηθούν κτήμα του παιδιού και να προστεθούν σε ένα σύνολο δεξιοτήτων. Επίσης, υπάρχουν στρατηγικές των οποίων η εκμάθηση δύναται να αντισταθμίσει το έλλειμμα στις δεξιότητες του παιδιού. Κοινό παράδειγμα μιας τέτοιας στρατηγικής είναι η χρήση υπολογιστή και η λιγότερη χειρόγραφη εργασία.

Δραστηριότητες

Σχεδίαση/Πρώιμα δείγματα γραφής

Παρακάτω θα βρείτε μια κατά προσέγγιση αναπαράσταση της αναπτυξιακής ακολουθίας για τις «πινελιές». Τα στοιχεία μπορεί να ποικίλουν ανάλογα πάντα με την ανάπτυξη του κάθε παιδιού.

(2-3 χρόνων)                  (3-4 χρόνων)                       (5-6 χρόνων)                      (6 χρόνων)

Τα παιδιά ξεκινούν να ζωγραφίζουν με τυχαίες «πινελιές» («ορνιθοσκαλίσματα»). Μερικά σχεδιάζουν πάνω κάτω σε κάθετο σχηματισμό , από τη μια άκρη στην άκρη ή και σε κύκλους. Το μουτζούρωμα είναι μια υγιής μέθοδος εξερεύνησης των εργαλείων σχεδίασης. Χρησιμοποιήστε κάθε είδους γραφική ύλη: κηρομπογιές, μαρκαδόροι, μολύβια, μπογιά, κιμωλία κτλ. Μουντζουρώστε με κιμωλία στο πεζοδρόμια ή με μπογιά υδροδιαλυτή σε εξωτερικούς χώρους.

Διδάξτε τα παιδιά πώς να κάνουν τις «πινελιές» αφού πρώτα τις εντάξετε σε ένα θεματικό πλαίσιο. Οι κάθετες γραμμές, για παράδειγμα, μπορούν να σχηματίσουν ένα φράχτη (μην ασχοληθείτε με πολλές, περιγραφικές λεπτομέρειες). Αφού πρώτα σχεδιάσετε μερικές γραμμές, αφήστε το παιδί να συνεχίσει με βάση το δικό σας παράδειγμα. Εναλλακτικές εικόνες είναι οι ράγες ενός τρένου, ένα αυτοκίνητο χωρίς λάστιχα κτλ. Υπάρχουν και στο εμπόριο σχετικά βιβλία εργασίας («τέλειωσε τη ζωγραφιά»).

• Ζωγραφίστε σε μια μεγάλη επιφάνεια, σε μαυροπίνακα με κιμωλία, σε μαγνητικό πίνακα ή τρίποδο. Αυτό θα βοηθήσει τα παιδιά να εξοικειωθούν με τις κινήσεις που κάνουν για κάθε «πινελιά» ή σχήμα.
• Φτιάξτε σχήματα σε τετράγωνα χαρτόνια χρησιμοποιώντας τις τέσσερις πλευρές σαν σημεία σχεδίασης. Χωρίστε για παράδειγμα ένα τετράγωνο στη μέση, τραβώντας μια κάθετη γραμμή στο κέντρο του, και μια οριζόντια για να σχηματίσετε σταυρό. Δώστε οδηγίες στο παιδί να σχεδιάσει μια διαγώνια γραμμή από τη μια γωνία στην άλλη. Κάντε το και δεύτερη φορά ώστε να σχηματίσετε ένα X. Δοκιμάστε μια ποικιλία σχημάτων μέσα στα κουτιά. Προτρέψτε το παιδί να ξεκινάει τις πινελιές του από κάτω προς τα πάνω, κάτι που θα το βοηθήσει και στην αποτύπωση γραμμάτων.
• Ο διαγώνιος σχεδιασμός αποτελεί και τη μεγαλύτερη πρόκληση. Ασχοληθείτε με παιχνίδια που περιλαμβάνουν διαγώνιες κινήσεις όπως η ντάμα κτλ.
• Ζωγραφίστε σχήματα με έντονο μαρκαδόρο. Το παιδί θα ξαναγράψει το σχήμα πάνω στο δικό σας.
• Κατασκευάστε σχήματα με ξυλάκια (οδοντογλυφίδες, ξυλάκια από παγωτό κτλ.) γύρω από τα οποία το παιδί θα ζωγραφίσει το δικό του περίγραμμα.
• Δώστε στο παιδί ποικίλα υλικά (οδοντογλυφίδες, ξυλάκια από παγωτό κτλ.) για να φτιάξει τα σχήματα που επιθυμεί.
• Προμηθευτείτε με χαρτί αντιγραφής και ανιχνεύστε τα σχήματα που θα βάλετε από κάτω.
• Ζωγραφίστε γύρω από στένσιλ (σχήματα ή απλά αντικείμενα).
• Δημιουργήστε απλές ζωγραφιές, βάζοντας 2 και 3 κομμάτια μαζί για να φτιάξετε συνηθισμένα αντικείμενα. Για παράδειγμα: ένα ξυλάκι και ένας κύκλος για ένα λουλούδι, ένα γλειφιτζούρι, ένα τρίγωνο και ένα τετράγωνο για ένα σπίτι. Ένα μικρό τετράγωνο δίπλα σε ένα μεγάλο, με 2 κύκλους από κάτω μας φτιάχνουν ένα φορτηγό, ενώ μια σειρά από κύκλους μια κάμπια. Υπάρχει αντίστοιχο υλικό προς αγορά σε βιβλιοπωλεία ή στο διαδίκτυο.
• Μισή-μισή ζωγραφιά. Ζωγραφίστε εσείς το πρώτο μισό από ένα απλό σχήμα (πίτσα, σπίτι, ανθρώπινη φιγούρα, δέντρο) για να συμπληρώσει το άλλο μισό το παιδί.
• Ενώστε τις τελείες (παιχνίδι).
• Λαβύρινθοι: βρείτε το δρόμο πρώτα με το δάχτυλό σας, μετά με μολύβι ή κηρομπογιά.
• Βιβλία ζωγραφικής: παιδιά ηλικίας άνω των τεσσάρων χρόνων θα πρέπει να ενθαρρύνονται να γεμίσουν με χρώμα μέσα στο όριο των γραμμών.

Δραστηριότητες χωρίς ζωγραφική

• Δέστε τράπουλες: δοκιμάστε διάφορους τρόπους για να δέσετε τις άκρες.
• Ενώστε χάντρες: χρησιμοποιείστε κάποιο υπάρχον μοτίβο ή φτιάξτε επαναλαμβανόμενα, δικά σας μοτίβα.
• Ενώστε μακαρόνια, κομμένα καλαμάκια, Fruit Loops ή Cheerios (κυλινδρικά δημητριακά).
• Ντύστε κούκλες.

Δραστηριότητες για εξάσκηση επιμέρους δεξιοτήτων

Για αδρή κινητικότητα

• Παιχνίδι με μπάλα: πέταγμα και πιάσιμο της μπάλας-μεσαίο και μεγάλο μέγεθος, μικρότερο μέγεθος για ηλικιακά μεγαλύτερα παιδιά.
• Αναπήδηση μπάλας στο πάτωμα: μεσαίο και μεγάλο μέγεθος.
• Δέστε ένα καλάθι σα στόχο: πετάξτε ελαφριά αντικείμενα μέσα στο καλάθι. Χρησιμοποιείστε μεγάλο δοχείο στην αρχή και μικρότερο αναλογικά με την δεξιότητα του παιδιού.
• Βόλεϊ με μπαλόνι: για επιπρόσθετη δυσκολία, τοποθετήστε ένα βώλο ή ένα κέρμα στο εσωτερικό. Έτσι, θα είναι και απρόβλεπτο για το παιδί σας.
• Χτυπήστε ένα μπαλόνι με ρακέτα.
• «Μπόουλινγκ» και με τα δύο χέρια. Χρησιμοποιείστε μια ελαφριά μπάλα για να ρίξετε απλά πλαστικά μπουκάλια του ενός λίτρου.
• Παιχνίδι με φακό: σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, ανάψτε φακούς και ακολουθήστε το φως καθώς κινείται μέσα στο χώρο.

Για αντίληψη δεξί-αριστερού

• Παιχνίδια με ζάρια: “Left-Center-Right”. Οδηγίες στο http://www.dicegames.com
• Παιχνίδια που ενθαρρύνουν την κίνηση στα πόδια και το έντονο, ηχηρό περπάτημα: βηματισμός παρέλασης, ονομάζοντάς την κίνηση που εκτελείται κάθε φορά (Δεξί-Αριστερό-Δεξί-Αριστερό).
• Παιχνίδι «σαρανταποδαρούσα»: Τα παιδιά κάθονται σκυφτά στα πέλματά τους, κρατώντας το καθένα τους αστραγάλους του παιδιού πίσω του. Μόλις ακουστεί η εντολή «Δεξί-Αριστερό» τα παιδιά θα πρέπει να μετακινήσουν όλα μαζί το αριστερό τους πόδι προς τα μπροστά και στη συνέχεια το δεξί. Για μεγαλύτερα παιδιά, μεγαλώστε την πρόκληση χωρίζοντάς τα σε ομάδες και διεξάγοντας «αγώνες».
• Κολλήστε ένα αυτοκόλλητο στο πίσω μέρος της παλάμης ή ένα λάστιχο στον δεξί καρπό. Ενναλακτικά φορέστε στο παιδί ένα ρολόι χεριού.
• Παιχνίδια «Πες μου που βρίσκεται». Δώστε την απαραίτητη έμφαση στη δεξιά και αριστερή πλευρά του δωματίου. Εναλλακτικά, εφαρμόστε το ίδιο σε ένα βιβλίο, με έμφαση στη δεξιά ή αριστερή σελίδα αντίστοιχα.

Στρατηγικές προσαρμογής των δραστηριοτήτων εξάσκησης του οπτικό-κινητικού συντονισμού

• Γέμισμα με χρώμα μέσα από το όριο των γραμμών: σχεδιάστε αρχικά το περίγραμμα με κηρομπογιά και μετά γεμίστε με χρώμα (το παιδί μπορεί με μια σχετική υπενθύμιση να μάθει να φτιάχνει μόνο του το περίγραμμα και στη συνέχεια να συμπληρώνει με χρώμα).
• Επαναλάβετε την παραπάνω διαδικασία χρησιμοποιώντας ξυλάκια ή κλωστή αυτή τη φορά για το περίγραμμα που θα λειτουργήσει σαν όριο για το χρωμάτισμα.
• Αν δεν μπορεί το παιδί να ενώσει τις χάντρες μεταξύ τους, χρησιμοποιείστε πιο χοντρό σχοινί ή πλαστικούς σωλήνες (για μεγαλύτερη επιφάνεια αν δεν μπορεί να δουλέψει με σπάγκο).
• Καθοδηγήστε το παιδί με το χέρι για να το βοηθήσετε να αισθανθεί  καλύτερα τις κινήσεις για τις «πινελιές» ή την απεικόνιση γραμμάτων.
• Γραφή ή ζωγραφική σε επικλινή ή κάθετη επιφάνεια για καλύτερη οπτική επαφή, βελτίωση θέσης κεφαλιού αλλά και θέσης καρπού/χεριού. Ζωγραφίστε σε τρίποδα ή χαρτί κολλημένο στο τοίχο. Μια επικλινής επιφάνεια μπορεί να τοποθετηθεί στο γραφείο του παιδιού για δραστηριότητες σχετικές με τη γραφή.
• Γραφή (ζωγραφική και άλλα παιχνίδια) ενώ είναι ξαπλωμένο μπρούμυτα στην κοιλίτσα του: βοηθάει στη σταθερότητα των ώμων και στην όρθια στάση του κεφαλιού.
• Εναλλακτικές λύσεις όταν παρουσιάζει μεγάλη αδυναμία με τις χειρόγραφες δραστηριότητες: εκμάθηση χρήσης υπολογιστή, υπαγόρευση σε κάποιον που θα κρατά σημειώσεις αυτών που λέει το παιδί.

Σε κάθε περίπτωση, εάν πιστεύετε πως το παιδί σας χρειάζεται ενίσχυση ως προς τις παραπάνω δεξιότητες, είναι σωστό να γίνει αρχικά μία πλήρης εργοθεραπευτική αξιολόγηση του συγκεκριμένου παιδιού!

Πηγή: therapystreetforkids.com