Οδηγίες για γονείς με παιδιά με κώφωση & βαρηκοΐα

Με τους όρους κώφωση – βαρηκοΐα αναφερόμαστε σε ένα φάσμα ακουστικών ικανοτήτων, από τη μερική έως την τέλεια απώλεια της ακοής. Ο βαθμός και το είδος της απώλειας καθορίζονται βάσει παραγόντων, όπως η ηλικία εμφάνισής της, μετρήσεις της έντασης (decibel) & των συχνοτήτων (Hz) που αφορούν την πρόσληψη του ακουστικού σήματος, και το σημείο της ακουστικής βλάβης (εξωτερικό, μέσο, εσωτερικό αυτί ή ακουστικό νεύρο).

Η ικανότητα να εντοπίζουμε ήχους και να τους προσδίδουμε νόημα είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη της προφορικής ομιλίας, της γλώσσας και της επικοινωνίας. Από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα ακουστικά ερεθίσματα από το περιβάλλον γύρω τους: π.χ. τις φωνές των οικείων τους προσώπων, ή το άκουσμα μουσικής, τραγουδιών & ιστοριών. Σταδιακά, μέσα από ποικίλες τέτοιες εμπειρίες, αποκτούν τη γνώση να αναγνωρίζουν τους ήχους και να κατανοούν τον προφορικό λόγο. Οι ικανότητες αυτές αποκτούν περαιτέρω σπουδαιότητα στα πλαίσια της κοινωνικής συμμετοχής και ανάπτυξης του παιδιού, αλλά και του περιβάλλοντος μάθησης στο σχολείο.

Συνεπώς, τα παιδιά που παρουσιάζουν κάποια μείωση της ακουστικής ικανότητας είναι σαφές ότι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ως προς την ανάπτυξη των δεξιοτήτων που μόλις περιγράψαμε. Ανάλογα με το είδος και τον βαθμό της ακουστικής δυσκολίας, οι ακουστικές πληροφορίες μπορεί να προσλαμβάνονται ‘παραποιημένες’ ή να είναι ελάχιστα ή και καθόλου ευδιάκριτες. Έτσι επηρεάζεται η ικανότητα του παιδιού να εντοπίζει συγκεκριμένους γλωσσικούς ήχους, άρα και να τους χρησιμοποιεί στην ομιλία του. Για παράδειγμα, ο ήχος /s/ μπορεί να μην γίνεται αντιληπτός όταν υπάρχει απώλεια των μεσαίων και υψηλών συχνοτήτων ακοής στις οποίες εντάσσεται. Παρά τη σημαντική ενίσχυση της ακοής με τη χρήση τεχνολογικών βοηθημάτων (π.χ. ψηφιακά ακουστικά), ενδέχεται και μετά τη χρήση τους να επιμένουν οι δυσκολίες διαφοροποίησης ορισμένων γλωσσικών ήχων, καθώς αυτά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν πλήρως τον ανθρώπινο μηχανισμό ακοής.

Παράλληλα με το όποιο πρόγραμμα λογοθεραπευτικής αγωγής παρακολουθεί ένα παιδί για την αντιμετώπιση των γλωσσικών δυσκολιών που σχετίζονται με την ακουστική πρόσληψη, ο ρόλος και η συμμετοχή των γονιών είναι επίσης σημαντικά. Μέσα από καθημερινές δραστηριότητες & παιχνίδι και έχοντας υπ’ όψη σας απλές τεχνικές μπορείτε να δώσετε στα παιδιά σας τις ευκαιρίες να αναπτύξουν ή να βελτιώσουν τις ακουστικές δεξιότητες που αποτελούν τη βάση για τη γλωσσική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα η ακουστική διάκριση (το παιδί καλείται να αποφασίσει εάν δύο ήχοι είναι ίδιοι ή διαφορετικοί) είναι το πρώτο βήμα για την κατάκτηση της ικανότητας να διαφοροποιεί ένα γλωσσικό ήχο (φώνημα) από κάποιον άλλο και της ανάπτυξης του φωνολογικού συστήματος. Τέτοιες δραστηριότητες είναι εξίσου βοηθητικές και για τη βελτίωση της συγκέντρωσης και της μνήμης.

Ακολούθως δίνονται γενικές οδηγίες και αναφέρονται παραδείγματα απλών δραστηριοτήτων για την πρόσληψη, διάκριση & λεκτική κατανόηση των ακουστικών ερεθισμάτων:

 Γενικές οδηγίες:

• Δημιουργήστε ένα οικογενειακό περιβάλλον με λιγότερους θορύβους οι οποίοι δυσκολεύουν το παιδί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει τον προφορικό λόγο των συνομιλητών του.
• Βεβαιωθείτε ότι το παιδί μπορεί να δει το πρόσωπό σας όταν μιλάτε ακόμα και όταν διαβάζετε μία ιστορία.
• Όταν μιλάτε στο παιδί, χρησιμοποιήστε αργό ρυθμό ομιλίας, απλές χειρονομίες και μεγάλες κινήσεις των χειλιών, για την ενίσχυση της κατανόησης. Αυτές είναι τεχνικές πολύ ωφέλιμες και κατά το στάδιο εξοικείωσης των παιδιών με τη χρήση ακουστικών.

Παραδείγματα ειδικών δραστηριοτήτων:

• Ζητήστε από το παιδί να μιμηθεί έναν ήχο μετά από εσάς.
• Κάνετε μαζί/ή ζητήστε του να βρει ήχους μιας ιστορίας που διαβάζετε, π.χ. φωνές ζώων ή ‘ο λύκος χτυπά την πόρτα’.
• Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας παρακολουθεί καθώς παράγετε ήχους ίδιους ή διαφορετικούς: χτυπάτε ένα αντικείμενο δυο φορές ή δύο διαφορετικά αντικείμενα (π.χ. τύμπανο, τουβλάκι) / κουνάτε δύο μικρά δοχεία με διαφορετικό περιεχόμενο (κέρματα, συνδετήρες, κλειδιά). Ενθαρρύνετε το παιδί να σας μιμηθεί. Εστιάστε την προσοχή του στο αν οι δύο ήχοι είναι ίδιοι ή διαφορετικοί. Βαθμιαία μπορείτε να αυξήσετε τον αριθμό των ερεθισμάτων ή να συμπεριλάβετε ήχους που μοιάζουν πολύ μεταξύ τους.
• Τραβήξτε την προσοχή του σε ήχους μέσα στο σπίτι και ζητήστε να εντοπίσει την πηγή τους, π.χ.. να απαντήσει στο τηλέφωνο όταν χτυπάει. Αν συγχέει τους ήχους, δείξτε του από πού προέρχονται.
• Χωρίς το παιδί να σας βλέπει, παράγετε δύο ή περισσότερους διαφορετικούς ήχους στη σειρά (π.χ. σφυρίχτρα, τύμπανο, τρίγωνο) και ζητήστε από το παιδί να τους επαναλάβει με την ίδια σειρά.

Για τις δραστηριότητες αυτές, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αντικείμενα που ήδη υπάρχουν στο σπίτι (π.χ. κουζινικά, μπουκάλι με άμμο/ ρύζι, βιβλία, κόψιμο με ψαλίδι, ηλεκτρική σκούπα, κουδούνι, ξυπνητήρι, κασετόφωνο, παιχνίδια, μουσικά όργανα). Επίσης, επιδιώκετε να σχεδιάζετε τις δραστηριότητες ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του παιδιού.

Αξίζει να σημειώσουμε ωστόσο ότι, ανεξάρτητα από το είδος ή την ποιότητα των υλικών που θα χρησιμοποιήσετε, αυτό που προέχει είναι η διάθεση για σωστή επικοινωνία, καθώς και οι ευκαιρίες που παρέχονται σε ένα παιδί με ακουστικές δυσκολίες για να μεγαλώσει μέσα σε ένα πλούσιο από ερεθίσματα περιβάλλον, το οποίο και θα του επιτρέψει να αναπτύξει σωστά τις ακουστικές δεξιότητες και το γλωσσικό δυναμικό του.