Νοητικοί Χάρτες: βοηθήστε τα παιδιά στην αφομοίωση νέων γνώσεων

Όλοι μας μαθαίνουμε με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι μπορούν εύκολα να μάθουν λίστες με λέξεις, ενώ άλλοι προτιμούν να χρησιμοποιούν εικόνες. Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος, αρκεί η στρατηγική που χρησιμοποιεί ο καθένας μας να έχει αποτελέσματα.

Δυσκολίες στη μάθηση παρουσιάζονται όταν ένα άτομο εξαναγκάζεται να μάθει με μια συγκεκριμένη μέθοδο και όχι με εκείνη που προκύπτει φυσικά, ανάλογα με τις ικανότητες και την κλίση που έχει. Σε μια σχολική τάξη το μεγαλύτερο μέρος της διδασκαλίας – ειδικά στα τελευταία 4 έτη του δημοτικού – βασίζεται στην καταγραφή και τη μάθηση του γραπτού λόγου. Η  μέθοδος αυτή είναι κατάλληλη για ορισμένα μόνο παιδιά.

Όλοι μας γνωρίζουμε πως η μάθηση και η απομνημόνευση δεν πραγματοποιείται μόνο μέσω του γραπτού και προφορικού λόγου αλλά και μέσω της όρασης, της όσφρησης, και της αφής.  Όλες μας οι αισθήσεις συμμετέχουν στη διαδικασία της μάθησης. Για παιδιά βρεφικής ηλικίας, η μάθηση με πολλαπλές αισθητηριακές στρατηγικές είναι αντικείμενο αναγνώρισης και ενθάρρυνσης. Ωστόσο, για παιδιά ηλικίας δημοτικού, το περιεχόμενο της ύλης είναι εξαιρετικής σημασίας και περισσότερο αποτελεσματικό όταν διδάσκεται μέσω του γραπτού και προφορικού λόγου. Το παιδί αναμένεται να έχει γλωσσικές δεξιότητες ανάλογες με την ηλικία του.  Με τις παραπάνω δεξιότητες το παιδί έχει πρόσβαση σε όλη την ύλη και μπορεί να δουλέψει επαρκώς για να αφομοιώσει τη περιεχόμενη γνώση.

Για κάποια παιδιά δεν ισχύει αυτό. Ο γραπτός και ο προφορικός λόγος και η πλήρης εξάρτηση που υπάρχει από αυτόν μέσα στα πλαίσια μιας τυπικής διδασκαλίας, δεν είναι η πιο κατάλληλη στρατηγική για πολλά παιδιά. Είναι σημαντικό να διατηρείται μια αισθητηριακή προσέγγιση στη διδασκαλία. Οι ιδέες που ακολουθούν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εξατομικευμένη διδασκαλία αλλά και στα πλαίσια μιας σχολικής τάξης.

Έρευνες έχουν δείξει πως αν θέλουμε να πετύχουμε το μέγιστο δυνατόν της μάθησης, πρέπει να χρησιμοποιούμε και το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου μας. Αυτό, πέρα από τις λέξεις, συνεπάγεται τη χρήση χρώματος, φαντασίας, και εικόνων.

Οι νοητικοί χάρτες αποτελούν τρόπο καταγραφής αυτών των πληροφοριών. Η αρχική σύλληψη του νοητικού χάρτη έγινε από τον Tony Buzan σαν μια δεξιότητα μελέτης για φοιτητές, ένα βοήθημα μάθησης και επανάληψης για τις εξεταστικές περιόδους. Πλέον, οι νοητικοί χάρτες εφαρμόζονται ευρέως στις σχολικές κοινότητες ενώ πολλά γυμνάσια διδάσκουν αυτή τη μαθησιακή μέθοδο σε όλους τους μαθητές. Γίνονται, επιπλέον, εργασίες για να γίνει το μοντέλο πιο προσιτό σε παιδιά με ειδικές ανάγκες.

Νοητικοί Χάρτες:

Ζωγραφίζετε στη μέση μιας σελίδας μια κεντρική απεικόνιση που αποτελείται από μια εικόνα. Μπορείτε να προσθέσετε και λέξεις αν θέλετε ή να προσθέσετε χρώμα στην εικόνα.

Από αυτήν την εικόνα σχεδιάζετε κλαδιά με τις κύριες κατηγορίες – τίτλους του θέματος που έχετε επιλέξει. Στη συνέχεια, κατηγοριοποιείτε τις διαφορετικές πληροφορίες του θέματος σε κάθε τίτλο και στη συνέχεια προσθέτετε άλλες διακλαδώσεις – υποκατηγορίες με πιο λεπτή σχεδίαση. Κάθε κατηγορία πρέπει να είναι διαφορετικού χρώματος.

Παρακάτω θα βρείτε πληροφορίες για το πώς θα εργαστείτε ξεκινώντας από ένα θέμα, πώς θα κατηγοριοποιήσετε πληροφορίες και πώς θα τις μεταφέρετε σε έναν νοητικό χάρτη. Θα βοηθήσει αν βάλετε τις πληροφορίες στον νοητικό χάρτη ενώ διδάσκετε το μάθημα. Πριν ξεκινήσετε, καλό είναι να έχετε ένα πλάνο σχετικά με πως θα δείχνει ο νοητικός σας χάρτης στο τέλος της διαδικασίας. Αυτό θα σας βοηθήσει να βάλετε τις πληροφορίες στο σωστό σημείο, κάνοντας τις κατάλληλες συνδέσεις. Μην ανησυχείτε αν υπάρχουν μουντζούρες. Μπορείτε πάντα να ξανασχεδιάσετε τον χάρτη πιο καθαρά στο τέλος.

Πώς να κάνετε την άσκηση – ζωγραφίζοντας έναν νοητικό χάρτη ενώ διδάσκετε το θέμα.

Σε αυτό το παράδειγμα, θέμα είναι οι άνθρωποι της βικτοριανής εποχής.

• Αποφασίστε για την κεντρική σας εικόνα και ζωγραφίστε τη στη μέση της σελίδας.
• Καταγράψτε ό,τι μπορούν να θυμηθούν τα παιδιά για το θέμα από αυτά που έχουν διδαχθεί τη συγκεκριμένη μέρα. Για παράδειγμα,

«Πώς μάθαιναν τα παιδιά στο σχολείο; Τι παιχνίδια έπαιζαν; Πού κατοικούσαν, σε τι είδους κτίσματα δούλευαν οι άνθρωποι; Τι έκαναν σε περίπτωση κάποιας αρρώστιας;»

• Αποφασίστε μαζί με το παιδί σχετικά με ανάλογες, θεματικές κατηγορίες που σας επιτρέπουν να κατηγοριοποιήσετε τις πληροφορίες, όπως: εκπαίδευση, ρουχισμός, υγεία, δραστηριότητες αναψυχής κτλ.
• Ανατρέξτε στα στοιχεία που έχετε συγκεντρώσει στο δεύτερο βήμα της δραστηριότητας και ταξινομήστε τα, υπογραμμίζοντας με το ίδιο χρώμα εκείνα που ανήκουν στην ίδια κατηγορία.
• Ανατρέξτε στην κεντρική σας εικόνα. Για κάθε κατηγορία χρησιμοποιήστε το χρώμα που έχετε ήδη επιλέξει, τραβώντας ένα κλαδί που ξεκινά από την κεντρική εικόνα. Συμπληρώστε με μια εικόνα σε κάθε κλαδί αν είναι δυνατόν, όπως: σχολικό κτίριο, άρρωστος άνθρωπος στο κρεβάτι κτλ.
• Ζωγραφίστε διακλαδώσεις (υποκατηγορίες) στο κατάλληλο χρώμα ξεκινώντας από το κεντρικό κλαδί. Αποφύγετε τις πολλές λέξεις. Ενσωματώστε εικόνες όπου είναι δυνατόν. Μπορείτε να προσθέσετε χρώμα σε αυτές τις εικόνες.
• Μπορείτε να εξελίξετε τον νοητικό σας χαρτί προσθέτοντας νέες κατηγορίες για κάθε μάθημα ή συμπληρώνοντας πληροφορίες σε ήδη υπάρχουσες κατηγορίες.

Ο νοητικός χάρτης αποτελεί ένα ευέλικτο εργαλείο που μπορεί να εφαρμοστεί σε ό,τι εσείς επιθυμείτε:

• Προσδιορίστε πόσα μπορούν να θυμηθούν τα παιδιά. Ζητήστε τους να ζωγραφίσουν έναν δικό τους νοητικό χάρτη του μαθήματος ή κάποιου άλλου θέματος. Αυτό θα δώσει την ευκαιρία σε ένα παιδί που δυσκολεύεται στη γραφή να μοιραστεί τις γνώσεις του με έναν πιο κατάλληλο τρόπο.
• Καταγράψτε τις πληροφορίες από την έναρξη του μαθήματος είτε με εξατομικευμένους νοητικούς χάρτες που θα κάνει το κάθε παιδί μόνο του ή με έναν που θα σχεδιάσετε εσείς στον πίνακα σαν βοηθητικό εργαλείο μάθησης για όλη την τάξη.
• Παρουσιάστε στον πίνακα τις γνώσεις που έχουν μάθει τα παιδιά. Οι νοητικοί χάρτες είναι τα κατάλληλα εργαλεία για συναρπαστικές παρουσιάσεις μέσω της οπτικής διέγερσης.
• Να επιδεικνύετε μόνο όσες πληροφορίες χρειάζονται τα παιδιά. Οι νοητικοί χάρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ολόκληρη την τάξη, ομάδες ή ένα μόνο παιδί.
• Οι νοητικοί χάρτες εξελίσσονται μαζί με τα παιδιά. Μπορείτε να προσθέσετε νέα στοιχεία τη στιγμή που τον φτιάχνετε αλλά και μελλοντικά.
• Ενθαρρύνετε την ανεξάρτητη μάθηση. Τα παιδιά σχεδιάζουν τους δικούς τους νοητικούς χάρτες που ανταποκρίνονται στο επίπεδό τους. Έτσι, παιδιά με διαφορετικές ικανότητες μπορούν να δουλέψουν μέσα στα πλαίσια της τάξης με ένα κοινό θέμα αλλά εξατομικευμένη παρουσίαση της γνώσης.
• Βοηθήστε τα παιδιά να κατανοήσουν το θέμα και τον τρόπο ανάπτυξής του, ενθαρρύνοντας τις συζητήσεις.
• Καταχωρίστε με φαντασία τις πληροφορίες διαλέγοντας άλλες μεθόδους πέρα από τον γραπτό λόγο. Με αυτό τον τρόπο, η διαδικασία θα γίνει πιο εύκολη για κάποια παιδιά.

Οι νοητικοί χάρτες είναι ένας αποδεδειγμένος τρόπος μάθησης που κινητοποιεί τα παιδιά να μάθουν και να αφομοιώσουν νέες πληροφορίες. Επίσης, τα παιδιά μπορούν να ανακαλέσουν πιο εύκολα και αποτελεσματικά αυτές τις γνώσεις.

Πηγή: Language Builders, Liz Elks and Henrietta McLachlan, Elklan, Speech and Language Therapy Training Consultants.