Αναπτύξτε το αίσθημα ευθύνης στα παιδιά σας

Θέλετε το παιδί σας να είναι πιο υπεύθυνο με τις μικροδουλειές του σπιτιού ή να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του; Οι περισσότεροι γονείς θα ήθελαν τα παιδιά τους να βοηθούν πιο συχνά, με ευχάριστη διάθεση και πιο αξιόπιστα αποτελέσματα. Ένα παιδί με προβλήματα στην ομιλία, στη χρήση του λόγου ή και στην ακοή χρειάζεται παραπάνω καθοδήγηση και οδηγίες. Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να γίνει πιο υπεύθυνο και συγχρόνως να αποκτήσει αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους.

Το παιδί σας μπορεί να μάθει να βοηθάει

Η υπευθυνότητα στο σπίτι αλλά και στο σχολείο μπορεί να πάρει χρόνο. Στην αρχή τα παιδιά μπορεί να είναι βάσανο παρά βοήθεια. Αγαπούν τις προκλήσεις ακόμη και αν αυτές έχουν ριψοκίνδυνα αποτελέσματα. Ένα δίχρονο θα θέλει να δοκιμάσει να σκουπίσει. Αν εσείς καθοδηγήσετε το παιδί σε αυτή τη δραστηριότητα, η δεξιότητα αυτή θα μπορέσει να εξελιχθεί. Ίσως και να μη μπορέσει να σκουπίσει όπως εσείς μέχρι να φτάσει στην ηλικία των εννιά ή δέκα, αλλά όταν θα αισθανθεί πως έχει μάθει αρκετά, θα σταματήσει να το αντιμετωπίζει σαν παιχνίδι. Θα είναι πλέον μια κανονική δουλειά για εκείνο μέσα στο σπίτι.

Ένα παιδί στην ηλικία των τεσσάρων μπορεί να λατρεύει να πλένει τα πιάτα. Αφήστε το να ασχοληθεί αλλά μη ξεχνάτε να ελέγχετε τα πιάτα με διακριτική βοήθεια μόλις τελειώσει. Τελειώστε τη δουλειά με την ησυχία σας. Μόλις το παιδί φτάσει στην ηλικία των εφτά ή οχτώ με ικανοποιητικά, πλέον, αποτελέσματα, τότε θα αρχίσει να το βλέπει σαν πραγματική βοήθεια στο σπίτι: γι’ αυτό και θα πρέπει να το ανταμείβετε όταν εκτελεί κάτι σωστά. Για παράδειγμα, μπορείτε να ασχοληθείτε με κάτι και οι δύο μαζί. Να κάνετε τις δουλειές του σπιτιού μια διασκεδαστική δραστηριότητα στη διάρκεια της οποίας θα απαντάτε σε ερωτήματα που αφορούν σε αυτήν.

Βοηθήστε το παιδί σας να εκφράσει το αίσθημα της ευθύνης

Ένα παιδί με προβλήματα στον λόγο, χρειάζεται βοήθεια για να εκφραστεί όταν μαθαίνει πώς να είναι υπεύθυνο. Παρατηρήστε το σώμα του παιδιού σας με προσοχή και προσπαθήστε να περιγράψετε με λέξεις αυτό που εσείς πιστεύετε πως το παιδί σας αισθάνεται. Για ένα παιδί, το να βρει τις λέξεις για να εκφράσει ένα συναίσθημα είναι συχνά μια αργή διαδικασία αν και μπορεί να βιώσουν γρήγορες εναλλαγές διαθέσεων και από ένα αίσθημα ανησυχίας να φτάσουν σε ένα συναισθηματικό ξέσπασμα.

Αν το παιδί σας παρουσιάζει αυτό το πρόβλημα, διαβάστε τη γλώσσα του σώματος. Βοηθήστε το να αποφύγει τα οργισμένα ξεσπάσματα. Το παιδί σας μπορεί να έχει ένταση πριν ξεκινήσει μια πρόχειρη δουλειά μέσα στο σπίτι. Βοηθήστε το παιδί με ένα τρίψιμο στους ώμους και στο πάνω μέρος της πλάτης. Είναι σαν να του εκμυστηρεύεστε πως «ξέρω πως αισθάνεσαι». Μπορείτε να συνοδεύσετε την κίνηση αυτή και με λέξεις που το παιδί σας μπορεί να μην καταλάβει. Θα μπορέσει, όμως, να πάρει κάτι από τη γλώσσα του σώματος και τον τόνο της φωνή σας.

Μην έχετε προσδοκίες από το παιδί να κάνει κάτι με ευχάριστη διάθεση. Οι μικροδουλειές διακόπτουν τον ελεύθερο χρόνο και τις δραστηριότητες που το ίδιο έχει επιλέξει. Φροντίστε να διαλέξετε κατάλληλα τις ευθύνες που θα αναλάβει.

Παρακάτω θα βρείτε δραστηριότητες ανάλογες με την ηλικία του παιδιού.

18-24 μηνών

• Να βγάλει τα παπούτσια, τις κάλτσες, ή κάποιο άλλο ρούχο. Αποφύγετε μπλούζες με κουμπιά ή φερμουάρ μιας και απαιτούν πιο σύνθετες κινήσεις.
• Να βάλει τα βρώμικα ρούχα στο καλάθι.
• Να φέρει τα παπούτσια που θα φορέσει.

2-3 χρόνων

• Πλύσιμο και στέγνωμα χεριών.
• Πλύσιμο δοντιών με λίγη βοήθεια.
• Να «μαζεύει» τη πιτζάμα του
• Τοποθέτηση μαχαιριών, πιρουνιών, και κουταλιών στο τραπέζι, με συνεχείς οδηγίες.
• Καθάρισμα του παιδικού πιάτου ή κούπας: να είναι φτιαγμένο πάντα από υλικό που δεν σπάει.
• Απομάκρυνση παιχνιδιών από τον χώρο. Το παιδί που μπορεί να πάρει ένα παιχνίδι, μπορεί και να το επιστρέψει στο χώρο φύλαξής του. Μην επιτρέπετε στο παιδί να πάρει ένα νέο παιχνίδι αν δεν έχει πρώτα επιστρέψει το προηγούμενο στη θέση του. Φυσικά, αν το παιδί ασχολείται με ένα πιο σύνθετο παιχνίδι που μπορεί να περιλαμβάνει παραπάνω αντικείμενα, αφήστε το παιδί να το αφήσει στην άκρη. Δώστε του συμβουλές για το πώς να μαζέψει μια μεγαλύτερη σύνθεση από αντικείμενα.
• Έγκαιρη παρουσία στα γεύματα. Δώστε του πεντάλεπτα ή δεκάλεπτα διαστήματα μέχρι να προετοιμαστεί και να μαζέψει όλα του τα πράγματα. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε χρονόμετρο το οποίο το παιδί σας μπορεί να βλέπει και να ακούει. Αν το παιδί έρθει τη σωστή ώρα, αφήστε το να διαλέξει πρώτο τι γλυκό θα φάει ή δώστε του κάτι που εσείς θα θεωρήσετε σαν την κατάλληλη επιβράβευση. Αν πάλι, καθυστερήσει, ξεκινήστε χωρίς την παρουσία του. Αν δεν έχει περισσέψει φαγητό μέχρι να εμφανιστεί, μην προσφέρετε στο παιδί κάτι άλλο μέχρι το επόμενο γεύμα. Μην το χρησιμοποιείτε σαν τιμωρία αλλά διατηρήστε μια σχετική συνέπεια.

4 χρόνων

• Βοηθήστε το παιδί σας να στρώσει το κρεβάτι του.
• Βοηθήστε το παιδί σας να μαζέψει το τραπέζι και να πλύνει τα πιάτα.
• Δοκιμάστε το ξεσκόνισμα.
• Αφήστε το παιδί να ντυθεί μόνο του: μπορεί να χρειαστεί επίβλεψη.

5 χρόνων

• Στρώσιμο κρεβατιού (αν και οι δύο πλευρές δεν ακουμπούν σε τοίχο και μπορείτε να ανεχτείτε ένα αρκετά τσαλακωμένο σκέπασμα).
• Βοήθεια με εργασία στον κήπο.
• Δίπλωμα ρούχων.
• Δώστε στο παιδί να βγάλει έξω τα σκουπίδια.
• Αφήστε το να απαντήσει στο τηλέφωνο.

6 χρόνων

• Να ταΐσει και να βγάλει βόλτα το κατοικίδιο.
• Να κάνει μόνο του τις ασκήσεις για το σχολείο, αρχίζοντας από την πρώτη και συνεχίζοντας.
• Να διπλώσει μόνο του τα καθαρά του εσώρουχα.
• Να κρεμάσει τα ρούχα στη ντουλάπα.
• Να δέσει τα κορδόνια του.
• Να ξεφλουδίσει πατάτες ή άλλη σχετική βοήθεια στην κουζίνα.

Αναθέστε ευθύνες για μέσα στο σπίτι ενώ βρίσκονται παρόντα όλα τα μέλη της οικογένειας

Κάντε μια συζήτηση, με τη συμμετοχή όλης της οικογένειας, για το ποιες δουλειές πρέπει να γίνουν. Ρωτήστε ποιος θα ήθελε να αναλάβει την κάθε δραστηριότητα αλλά αφήστε το παιδί, με τη δική σας πάντα βοήθεια, να αποφασίσει πόσος χρόνος μπορεί να χρειάζεται για να ολοκληρωθεί η κάθε μια από αυτές. Αφήστε το παιδί να τις ονομάσει. Συμφωνήστε για τους όρους που πρέπει να τηρηθούν για να γίνει η κάθε δουλειά και βοηθήστε το παιδί σας να κρατήσει ένα «αρχείο» για το τι έχει επιτευχθεί.

Μπορείτε να κρατήσετε εσείς αρχείο για τις δραστηριότητες όλης της οικογένειας στο ίδιο χαρτί. Παρουσιάστε σα σημαντικό γεγονός τη διαγραφή κάθε υποχρέωσης από τη λίστα και παρατηρήστε το παιδί σας καθώς μαρκάρει την κάθε ολοκληρωμένη εργασία. Δείτε πόσο ευχαριστημένο είναι με αυτό που κάνει.

Διατηρήστε την υπομονή σας. Τα παιδιά διαισθάνονται πότε βοηθάνε για την ομαλή λειτουργία της οικογενειακής ζωής. Όταν το επιβραβεύετε, το παιδί νοιώθει ικανό και περήφανο.

Τι γίνεται όταν δεν πραγματοποιούνται αυτές οι δουλειές;

Αν το παιδί σας δεν κάνει κάτι στην ώρα του, μπορείτε να του το θυμίσετε με έναν τρόπο που θα έχει συμφωνηθεί και από τους δυο σας. Μια οπτική υπενθύμιση θα βοηθήσει, όπως να του δώσετε το πιατάκι που χρησιμοποιείτε για το τάισμα του σκύλου. Καλό θα ήταν να έχετε συμφωνήσει και οι δύο έγκαιρα για το ποια θα είναι η υπενθύμιση αυτή αλλά και πώς περιμένετε να ανταποκριθεί το παιδί. Ένα οπτικό ερέθισμα θα λειτουργήσει καλύτερα από ένα λεκτικό.

Τι να κάνετε όταν τα παιδιά δεν ολοκληρώνουν τις εργασίες τους;

Οι μικροδουλειές μπορεί να είναι και βαρετές. Χρειάζονται σωματική προσπάθεια και λήψη αποφάσεων. («Μπορώ να πετάξω ό,τι σκουπίδια θέλω στο καλάθι της κουζίνας; Μπορώ να τα φέρω μέχρι το καλάθι χωρίς να μου πέσουν;») Οι αποφάσεις αυτές μπορεί να μην έχουν πάντα θετική έκβαση για το παιδί, καθώς μπορεί να προκαλέσουν τον θυμό των γονιών, διπλή δουλειά, σπασμένα αντικείμενα, σημεία βρώμικα που έχουν ξεφύγει της προσοχής του παιδιού, δουλειά που χρειάζεται τον διπλάσιο χρόνο για να ολοκληρωθεί κτλ.

Το παιδί σας μαθαίνει πολλά μέσω δοκιμής και λάθους:

• Τον υπολογισμό του χρόνου που θα χρειαστεί για να ολοκληρώσει μια εργασία.
• Τη σειρά των βημάτων που θα ακολουθήσει.
• Τα αντικείμενα που θα πρέπει να συγκεντρώσει πριν ξεκινήσει.
• Την ακαταστασία που μπορεί να προκύψει.
• Τον τρόπο για να αποτρέψει ατυχήματα

Ακολουθούν μερικοί τρόποι για το πώς να φερθείτε στο παιδί σας αν χρειαστεί να το διορθώσετε

1. Τα παιδιά που μαθαίνουν μερικές φορές αποθαρρύνονται.

Είναι συνετό να βοηθάτε με τη λήψη των αποφάσεων. Αν δείτε το τρίχρονο παιδί σας να τραβάει μια κουνιστή πολυθρόνα στο παράθυρο και με ένα πανί και καθαριστικό για τζάμια στο χέρι, μην του πείτε απλά να σταματήσει αλλά δράξτε την ευκαιρία για να το διδάξετε. «Καθάρισε αυτό το σημείο στο παράθυρο, εδώ, με αυτό τον τρόπο».

2. Ένα παιδί που δύναται να ολοκληρώσει μια δουλειά χωρίς βοήθεια, μπορεί τελικά να μην τη φέρει σε πέρας.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να διορθώσουν αυτή τη συμπεριφορά; Διαλέξτε μια τιμωρία που θα αναλογεί στο παράπτωμα. Το παιδί που δεν έχει αδειάσει το καλάθι των αχρήστων, θα πρέπει να το κάνει πριν φάει το γεύμα του, πριν δει την αγαπημένη του τηλεοπτική σειρά, ή πάει να παίξει με εσείς φίλους του. Πρόκειται για μία λογική λύση που το παιδί θα κατανοήσει χωρίς εσείς να προβείτε σε τιμωρίες, να του μειώσετε το χαρτζιλίκι ή να του κάνετε κήρυγμα.

3. Αποδεχτείτε το παιδί εσείς ακόμη και όταν διορθώνετε τη συμπεριφορά του.

Όταν αποκαλείτε το παιδί εσείς τεμπέλικο, εγωιστικό ξεχασιάρικο θα έχει λιγότερους λόγους για να φερθεί υπεύθυνα. Αντίθετα, το παιδί θα αρχίσει να εκφράζει ανεπιθύμητη συμπεριφορά και σύντομα θα ανταποκριθεί στους χαρακτηρισμούς που εσείς διαλέξατε για το ίδιο.

4. Μην δίνετε προσοχή στις δικαιολογίες

Να επιστρέφετε πάντα στο θέμα με σταθερότητα αλλά και φιλική διάθεση. «Περίμενα…από σένα. Δεν το έχεις κάνει ακόμη. Θα πρέπει να το κάνεις τώρα πριν… Μόλις τελειώσεις τη δουλειά σου μπορείς να…».

5. Μην υποκύψετε σε παράπονα

Διατηρήστε την ηρεμία και μην προβείτε σε διαπραγματεύσεις. Το παιδί που φέρεται σαν να έχει τελειώσει μια αγγαρεία, χωρίς αυτό να ισχύει, δεν εξασκείται για να γίνει επαγγελματίας ψεύτης. Απλά, επιθυμεί να αποφύγει την επίπληξη ή την τιμωρία αν αποτύχει.

Μην του επιτρέψετε να αποφύγει τι ευθύνες του σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ωστόσο, αν συνεχίσει να ενεργεί με τον τρόπο αυτό, εξετάστε και τη δική σας συμπεριφορά. Είναι εμφανής ο θυμός σας για κάθε αγγαρεία που το παιδί δεν ολοκληρώνει; Φωνάζετε συχνά «Βγάλε έξω τα σκουπίδια» τη στιγμή που το δεκάχρονο παιδί σας φεύγει για να παίξει ποδόσφαιρο; Ένας σωστός καταμερισμός του χρόνου μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση.

Σύντομα θα φτάσετε με το παιδί σας σε ένα σημείο αμοιβαίας κατανόησης. Ο αμοιβαίος σεβασμός θα είναι η επιβράβευσή σας για την υπομονή και την καθοδήγηση που αφιερώσατε στο παιδί. Τον χρόνο που θα εξοικονομήσετε με τις από κοινού ευθύνες, θα τον αξιοποιήσετε σε ευχάριστες δραστηριότητες με το παιδί σας.

Πηγή: Judith M. Creighton, Developing Responsibility, Parent Articles 1, Communication Skill Builders, a division of The Psychological Corporation.