Πρόγραμμα βελτίωσης της προσοχής πολύ μικρών παιδιών

Αναπτύσσοντας καλύτερη προσοχή

Πολλοί γονείς ανακαλύπτουν πως τα παιδιά τους δυσκολεύονται να εστιάσουν την προσοχή τους σε μια δραστηριότητα για ορισμένο χρονικό διάστημα. Μερικές φορές, αισθάνονται πως το παιδί τους έχει την τάση να πηδάει από τη μια δραστηριότητα στην άλλη χωρίς να εκφράζει πραγματικό ενδιαφέρον ή προσοχή. Η προσοχή είναι πολύ σημαντική στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας. Αποτελεί βασική και αναγκαία παράμετρος της μάθησης και έγκειται στην ικανότητα αποκλεισμού άλλων περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και στην εστίαση στο μήνυμα που μεταδίδει ένας άνθρωπος.

Υπάρχουν τρεις τύποι παιδιών με γλωσσική καθυστέρηση που έχουν δυσκολίες στην εστίαση της προσοχής:

• Τα παιδιά που παρουσιάζουν υψηλή διάσπαση προσοχής. Αυτά τα παιδιά πηδούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη και φαίνεται να επηρεάζονται από κάθε νέο ήχο ή ερέθισμα που προκύπτει στο περιβάλλον τους.
• Τα παιδιά που φαίνεται πως ακούν και συγκεντρώνονται αλλά αδυνατούν να εστιάσουν σε κρίσιμες πληροφορίες για τον λόγο ή σε λεκτικές νύξεις.
• Τα παιδιά που καθηλώνονται σε συγκεκριμένους ήχους ή ερεθίσματα και φαίνονται να ανταποκρίνονται σε επαναλαμβανόμενη βάση στην ίδια νύξη,

Υπάρχουν κάποια εξελικτικά στάδια στην κατάκτηση του ελέγχου της προσοχής. Κάθε παιδί παρουσιάζει μια μεταβλητότητα στην ποσότητα του χρόνου και των ερεθισμάτων που ανταποκρίνεται. Όμως, με την πάροδο του χρόνου και μέσω του δομημένου παιχνιδιού, πολλά παιδιά ανταποκρίνονται στη βοήθεια των γονιών και των θεραπευτών να αυξήσουν το επίπεδο της προσοχής τους αλλά και να τους προσφέρουν ευκαιρίες μάθησης του λόγου.

Ακολουθούν παραδείγματα για παιχνίδια και δραστηριότητες που αναπτύσσουν τις δεξιότητες προσοχής του παιδιού.

Γενικές Οδηγίες

1. Αρχικά, μην περιμένετε από το παιδί σας να αφιερώσει πολύ χρόνο σε μία μόνο εργασία/παιχνίδι. Μπορεί να τα καταφέρει μόνο για λίγα δευτερόλεπτα.

2. Να δείχνετε στο παιδί σας αυτό που θέλετε να κάνει. Βεβαιωθείτε πως βλέπει αυτό που κάνετε. Μπορείτε να περιορίσετε το παιδί χωρικά κρατώντας το αγκαλιά ή καθισμένοι από πίσω του για να το κρατάτε.

3. Ξεκινήστε με μια σύντομη και ευχάριστη εργασία. Για παράδειγμα, τοποθετήστε κολλήστε κάποιο σχήμα ή τοποθετήστε τουβλάκια σε ένα κουτί. Αν είναι απαραίτητο, χρησιμοποιήστε μια σωματική νύξη. Για παράδειγμα, καθοδηγήστε το χεράκι του παιδιού προς το κουτί. Κυρίως, μην ξεχνάτε να επαινείτε κάθε του προσπάθεια. Σταδιακά, μειώστε τον ρυθμό εμφάνισης της νύξης.

4. Προσθέστε ακόμη ένα στάδιο στην αρχική δραστηριότητα ώστε να αυξήσετε τη διάρκειά της. Για παράδειγμα, μπορείτε να δώσετε στο παιδί τρία τουβλάκια να τοποθετήσει στο κουτί. Στη συνέχεια, συμπληρώστε με άλλα τουβλάκια και δώστε στο παιδί εικόνες να κολλήσει πάνω του ή άλλα αντικείμενα να τοποθετήσει στο εσωτερικό του. Να χρησιμοποιείτε απλό λόγο αλλά να μην μιλάτε στο παιδί σαν να είναι μωρό.

5. Να θυμάστε πως ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσετε το ενδιαφέρον του παιδιού είναι να έχετε, αρχικά, απομακρύνει τα παιχνίδια που του αποσπούν την προσοχή. Μην τα έχετε εντός του οπτικού του πεδίου αλλά σε σημείο που εσείς έχετε άμεση πρόσβαση.

6. Να ολοκληρώνετε πάντοτε μια δραστηριότητα πριν προχωρήσετε σε κάποια άλλη. Ας έχετε αποφασίσει εκ των προτέρων τη διάρκεια της δραστηριότητας αλλά και τον τρόπο να την κάνετε όσο πιο ευχάριστη γίνεται.

Πρώιμη εργασία – Πρώτο στάδιο

Στο στάδιο αυτό τα παιδιά δυσκολεύονται να ασχοληθούν με κάτι παραπάνω από λίγα δευτερόλεπτα ή δύο μόνο λεπτά. Κάθε νέο ερέθισμα στο περιβάλλον προκαλεί άμεσα το ενδιαφέρον του παιδιού και του αποσπάει την προσοχή από την προηγούμενη δραστηριότητά του. Οποιαδήποτε εισαγωγή νέου στοιχείου περιλαμβάνει τον προσεκτικό έλεγχο του χώρου παιχνιδιού/μάθησης, ώστε οι άλλοι περισπασμοί να μειώνονται στην πιο ελάχιστη μορφή τους.

Οπτική Επαφή

Μπορείτε να ενισχύετε την οπτική επαφή κρύβοντας και εμφανίζοντας το πρόσωπο πίσω από τα χέρια σας ή με παιχνίδια που σας επιτρέπουν να παίρνετε πολλές εκφράσεις ώστε να μάθει το παιδί σας να σας κοιτάει ενώ μιλάτε.

Παιχνίδι με το σώμα και την αντίληψη

• Ρωτήστε το παιδί σας που βρίσκονται μέρη του σώματός σας. Το παιδί θα ακούσει και θα κατανοήσει αρκετές καινούριες λέξεις.

«Που είναι η μύτη της μαμάς; (Σε αυτό το σημείο, πάρτε το χέρι του παιδιού σας και οδηγήστε το στο πρόσωπό σας). «Να, η μύτη της μαμάς. Εδώ είναι!»

• Κρατήστε ένα αγαπημένο παιχνίδι κοντά στο πρόσωπό σας.

Έτσι, θα του κεντρίσετε την προσοχή όταν του μιλάτε. Μπορείτε να παίξετε με το παιχνίδι (λούτρινο αρκουδάκι, κούκλα κτλ) ενώ το κρατάτε στο ύψος του προσώπου σας.

Πρώιμα στιχάκια – ποιηματάκια και παιχνίδια δράσης

Σε αυτό το στάδιο, τα παραπάνω παιχνίδια ενθαρρύνουν τη δράση αλλά και τον λόγο. Ακόμη και αν το παιδί δεν μιλάει πολύ, είναι σημαντικό να εισάγετε νέο λεκτικό περιεχόμενο και να του δείχνετε πώς παίρνει κάποιος τον λόγο για να μιλήσει.

Να θυμάστε πως το παιδί πρέπει:

• Να μην κινείται από το ένα σημείο στο άλλο.
• Να μην παίζει απερίσκεπτα με τα παιχνίδια που έχετε διαλέξει για τη δραστηριότητα.
• Να διατηρεί οπτική επαφή με το πρόσωπο του ομιλητή.

Δεύτερο Στάδιο

Στο στάδιο αυτό το παιδί μπορεί να συγκεντρωθεί σε μια συγκεκριμένη εργασία που το ίδιο έχει διαλέξει. Όμως, η προσοχή του είναι άκαμπτη και χωρίς κάποια ευελιξία γιατί δεν έχει ακόμη καθιερωθεί σε μια ποικιλία καταστάσεων. Επομένως, το παιδί επιλέγει να αποκόψει άλλα ερεθίσματα και να μην ανταποκρίνεται στην ενήλικη παρέμβαση προκειμένου να συγκεντρωθεί. Οποιαδήποτε εργασία σε αυτό το στάδιο πρέπει να εστιάζει στην αύξηση της ανοχής του παιδιού στο παιχνίδι με την παρουσία ενηλίκων και σταδιακά στο παιχνίδι με τη συμμετοχή τους. Έτσι, ενισχύεται η ανάπτυξη της παρατεταμένης προσοχής σε διαφορετικά περιβάλλοντα.

Ενασχόληση με ένα παιχνίδι

Πολλά παιδιά με υψηλή διάσπαση προσοχής χρειάζονται βοήθεια να εστιάζουν και να διατηρούν την προσοχή τους σε ό,τι τους κεντρίζει το ενδιαφέρον. Βρείτε παιχνίδια και αντικείμενα που αρέσουν στα παιδιά και ασχοληθείτε με σύντομες δραστηριότητες που θα αλλάζετε με γρήγορους ρυθμούς. Μπορείτε να πάρετε ένα παιχνίδι και ακολουθώντας τα παραπάνω βήματα, να βοηθήσετε το παιδί να ανακαλύψει νέους τρόπους για να παίζει μαζί του.

• Να παίζετε δίπλα στο παιδί σας.
• Ασχοληθείτε με κάποιο παιχνίδι ενώ το παιδί σας έχει απορροφηθεί από κάποια δραστηριότητα. Μην δώσετε οδηγίες αλλά φροντίστε, απλά, να είστε εκεί ώστε να παρατηρήσει το παιδί τις πράξεις σας και, πιθανώς, να σας αντιγράψει. Για παράδειγμα, μπορείτε να ντύσετε ή να ξεντύσετε μια κούκλα, να ταΐσετε ένα λούτρινο αρκουδάκι, να χτίσετε έναν πύργο από τουβλάκια.
• Φτιάξτε ένα πίνακα/σύνολο από σχήματα και φόρμες.
• Μπορείτε να κρατήσετε τα κομμάτια δίνοντας ένα την φορά στο παιδί σας. Να διατηρείτε οπτική επαφή όταν δίνετε το κομμάτι στο παιδί και το βοηθάτε να το τοποθετήσει, δείχνοντας του παράλληλα πώς να το αναποδογυρίσει κτλ. ώστε να μην χάσει το ενδιαφέρον του και απογοητευθεί.
• Ζητήστε από το παιδί να σας δώσει ένα ή και δύο αντικείμενα.
• Μπορείτε να κοιτάζετε μαζί ένα βιβλίο για 3-5 λεπτά σε καθημερινή βάση ώστε να γίνει μια τακτική δραστηριότητα. Καλό είναι να αποφασίζετε εκ των προτέρων το χρονικό διάστημα που θέτετε σαν στόχο. Να αυξάνετε σε ρεαλιστικά επίπεδα τον χρόνο αυτό στη διάρκεια ημερών/εβδομάδων.

Τρίτο Στάδιο

Σε αυτό το σημείο, η προσοχή, γενικά, διοχετεύεται σε μία κατεύθυνση (δηλαδή, το παιδί μπορεί να συγκεντρωθεί σε μία δραστηριότητα που έχει διαλέξει το ίδιο) και παρουσιάζει μια σχετική ευελιξία όσον αφορά την αλλαγή του περιεχομένου της ή την αλλαγή σε μια νέα εργασία. Ο έλεγχος της εστίασης της προσοχής έγκειται στην παρουσία του ενηλίκου που καθιστά σίγουρη τη συγκέντρωση του παιδιού σε νέες κατευθύνσεις πριν γίνει κάποια αλλαγή στη δραστηριότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με το να αγγίζετε το παιδί, να είστε σίγουροι πως σας κοιτάζει (πείτε το όνομά του, αγγίξτε το πρόσωπο με το δικό σας) και να του δίνετε σύντομες, σαφείς και απλές οδηγίες.

Φωνάξτε το παιδί με το όνομά του

• Σε αυτό το σημείο, η προσφώνηση θα βοηθήσει το παιδί να εστιάσει σε αυτό που ετοιμάζεστε να του πείτε. Βεβαιωθείτε πως έχετε την προσοχή του αλλιώς δε θα μπορεί να σας ακούσει και να εκτελέσει αυτό που του ζητάτε.
• Η προσοχή του παιδιού σας μπορεί να είναι πιο αδύναμη όταν βρίσκεται σε μια ομάδα παρά όταν αλληλεπιδρά με ένα μόνο άτομο. Να παίρνετε γρήγορα τον λόγο και να παρέχετε ισχυρά ερεθίσματα ώστε να ενθαρρύνετε την ακρόαση και τη συμμετοχή του.

Εντολές δράσης

• Δώστε στο παιδί σας να κρατήσει ένα τουβλάκι ή μια χάντρα. Εξηγήστε του πως θα πρέπει να ακούσει τη λέξη «Ξεκίνα» πριν ρίξει το τουβλάκι στο κουτί και πριν περάσει τη χάντρα στον σπάγγο.
• Ζητήστε από το παιδί να σας φέρει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο από το τραπέζι που βρίσκεται λίγα μέτρα μακριά. Συνεχίστε με δύο και τρία αντικείμενα.
• Παιχνίδι με ονόματα: Πετάξτε ένα υφασμάτινο σακουλάκι ή μπάλα στο παιδί σας ενώ το φωνάζετε με το όνομά του. Το παιδί θα σηκώσει το αντικείμενο και θα το πετάξει με τη σειρά του στον επόμενο παίκτη, λέγοντας το όνομά του.

Τέταρτο Στάδιο

Τα παιδιά μπορούν πλέον να ελέγχουν μόνα τους την εστίαση της προσοχής τους αλλά και να μεταπηδούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη με δική τους πρωτοβουλία. Χρειάζονται βοήθεια στη διατήρηση της προσοχής του και οπτική υπενθύμιση μέσω της παρατήρησης του ομιλητή όταν οι οδηγίες γίνονται πιο δύσκολες στην κατανόησή τους. Επίσης, χρειάζονται βοήθεια όταν προκύπτουν πολλά διαφορετικά ερεθίσματα που τους διασπούν την προσοχή. Σε αυτό το στάδιο, το παιδί μαθαίνει να διαλέγει αυθόρμητα σε ποια δραστηριότητα θα συγκεντρωθεί αλλά και να ανέχεται την παρουσία των άλλων δίπλα του την ώρα που παίζει.

Παιχνίδι ρόλων και υποκριτικής

Προσποιηθείτε πως κάνετε μπάνιο, βουρτσίζετε ή ταΐζετε ένα λούτρινο αρκουδάκι ή μια κούκλα και ζητήστε από το παιδί να σας φτιάξει ένα φλιτζάνι τσάι. Χρησιμοποιήστε πλαστικές μινιατούρες ή πλαστικά ποτήρια, άδεια δοχεία από βούτυρο ή γιαούρτι. Ζητήστε από το παιδί να βρει δύο αντικείμενα μέσα στο δωμάτιο και να τα δώσει στο αρκουδάκι. Αλλάξτε ρόλους και δείτε αν το μπορεί να ζητήσει το ίδιο από εσάς.

Λεκτικές εντολές

Δείτε αν το παιδί σας μπορεί να εκτελέσει συγκεκριμένες πράξεις ή να συμμετέχει σε τραγούδι του οποίου ο κάθε στίχος περιγράφει μια κίνηση (κεφάλι, ώμοι, γόνατα, δάχτυλα ποδιών). Μπορείτε να παραλείψετε την τελευταία λέξη κάθε στίχου για να δείτε αν το παιδί μπορεί να τη συμπληρώσει μόνο του.

Παζλ

Μπορείτε να πάρετε ο καθένας από έναν αριθμό κομματιών και να συμπληρώσετε με τη σειρά κάθε κομμάτι.

Καλή Επιτυχία!

Ζητήστε οδηγίες από τον εργοθεραπευτή σας αν θέλετε να διευρύνετε περαιτέρω το πρόγραμμα για το παιδί σας!