Δεξιότητες αυτοβοήθειας για μικρά παιδιά

Είναι συναρπαστικό όταν ακούτε ένα παιδί να λέει «Θα το κάνω μόνος μου». Τα νήπια ανυπομονούν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους, γι’ αυτό και οι γονείς πρέπει να τους δώσουν τον χρόνο και τις ευκαιρίες να δοκιμάσουν πράγματα μόνα τους.

Τα παιδιά είναι έτοιμα να ασχοληθούν με δραστηριότητες αυτοβοήθειας αφού πρώτα εκτεθούν στην άσκηση και κατακτήσουν δεξιότητες λεπτής και αδρής κινητικότητας. Πρέπει, επίσης, να μπορούν να βάλουν σε σειρά τα βήματα της άσκησης και να διαθέτουν αισθητηριακή ανοχή στα οπτικά, ηχητικά και απτά στοιχεία που είναι μέρος της άσκησης.

Για αποτελεσματική ένδυση

Γενικές συμβουλές:

• Βρείτε ή αγοράστε φθηνά ρούχα με μεγάλα κουμπιά, φερμουάρ, ή βέλκρο για εξάσκηση. Πιθανώς να βρείτε τσάντες και σακίδια με ενδιαφέροντα κλεισίματα για εξάσκηση.
• Είναι πιο εύκολο για το παιδί να ξεντυθεί παρά να ντυθεί. Εξασκηθείτε πρώτα στην αφαίρεση των ρούχων.
• Εξασκηθείτε μαζί με το παιδί στο κλείσιμο των ρούχων (κουμπώματα κτλ.) πριν τα φορέσει ενώ τα κρατάτε μπροστά του. Στη συνέχεια και αφού τελειοποιήσετε την παραπάνω εργασία, επαναλάβετε τη διαδικασία ενώ το παιδί φοράει τα ρούχα.
• Εξασκηθείτε στο κούμπωμα των ρούχων ενώ κάθεστε πίσω από το παιδί και με τα χέρια σας μπροστά του κρατώντας το ρούχο ή οποιοδήποτε υλικό.
• Δώστε στο παιδί να παίξει με τα ρούχα της μαμάς και του μπαμπά.
• Ασχοληθείτε με παιχνίδια όπως: το παιδί ρίχνει κάθε είδους ρουχισμό στο καλάθι με τα άπλυτα (καπέλα, γάντια, πουκάμισα, μπουφάν, σορτσάκια, παντελόνια, παπούτσια, κάλτσες, κοσμήματα, σακίδια, τσάντες, κτλ). Ζωγραφίζετε 6 κάρτες που η κάθε μία απεικονίζει ένα μέρος του σώματος (ή κάρτες με κολλημένες εικόνες). Δηλαδή, ένα κεφάλι, 2 χέρια, 2 πόδια, πουκάμισα ή το πάνω μέρος του σώματος, παντελόνια ή το κάτω μέρος του σώματος. Κάθε άτομο που συμμετέχει στο παιχνίδι επιλέγει με τη σειρά μια κάρτα και καλείται να βρει το ρούχο που ντύνει το σημείο του σώματος που απεικονίζεται στην κάρτα. Στη συνέχεια, το φορά.

Κουμπιά

• Εξασκηθείτε παρέα με το παιδί περνώντας αντικείμενα μέσα από σχισμές, αρχίζοντας με έναν κουμπαρά ή κάποια άλλη σχισμή που σας επιτρέπει να ρίχνετε μέσα νομίσματα ή κουμπιά κτλ.
• Περάστε αντικείμενα μέσα από σχισμές έτσι ώστε να μπορείτε να τα δείτε και να κρατάτε τη μια τους άκρη καθώς περνούν από τη μια πλευρά και βγαίνουν από την άλλη (ιδέες για σχισμές με κουμπιά).
• Μπορείτε να περάσετε χιαστί κορδέλες ή κορδόνια μέσα σε τρύπες που έχετε ανοίξει σε κάρτες ή να περάσετε χάντρες σε σπάγκο και να τις ξαναβγάλετε.
• Για να μην έχετε έχτρα ύφασμα να παρεμποδίζει τις κινήσεις σας, μπορείτε να κόψετε μια λωρίδα υφάσματος ράβοντας μια σειρά από κουμπιά και ανοίγοντας τρύπες. Μπορείτε, επίσης, να χρησιμοποιήσετε τον γιακά από ένα παλιό πουκάμισο (ιδέες).
• Ξεκινήστε την άσκηση παρέχοντας στο παιδί ένα μοντέλο. Εκτελέστε, δηλαδή, εσείς τα πρώτα βήματα της διαδικασίας αφήνοντας το παιδί να κάνει το τελευταίο. Συνεχίστε, αφήνοντας δύο βήματα στο παιδί και ούτω καθεξής μέχρι να το ολοκληρώσει μόνο του.
• Όταν κουμπώνετε ένα ρούχο ενώ το φοράει το παιδί, είναι συνήθως πιο εύκολο να ευθυγραμμίσετε τα κουμπιά ξεκινώντας από κάτω προς τα πάνω.
• Κουμπώστε το ρούχο μπροστά στον καθρέφτη. Με αυτόν τον τρόπο, χειρίζεστε πιο εύκολα τα πάνω κουμπιά.

Φερμουάρ

• Εξασκηθείτε αρχικά σε φερμουάρ των οποίων οι πλευρές είναι ήδη ενωμένες στην αρχή τους όπως φερμουάρ σε σακίδια, τσάντες και παντελόνια.
• Για φερμουάρ που είναι ενσωματωμένα σε ρούχα και χρειάζεται παραπάνω προσπάθεια για να κλείσουν, όπως μπουφάν, μπορείτε να δείξετε στο παιδί πως υπάρχει ένα στενό άνοιγμα περνώντας μέσα από αυτό ένα εύκαμπτο σύρμα (υπάρχουν συρματάκια σε διάφορα χρώματα και με χνουδωτή επιφάνεια για κατασκευές). Ζητήστε από το παιδί να εξασκηθεί σπρώχνοντας και τραβώντας το σύρμα μέσα από τη σχισμή.
• Για να μην έχετε έχτρα ύφασμα να παρεμποδίζει τις κινήσεις σας, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα φερμουάρ που δεν έχετε ράψει ακόμη σε ρούχο (αγοράστε σε μαγαζί με υφάσματα). Μπορείτε, επίσης, να κόψετε το φερμουάρ ενός παλιού ρούχου (ιδέες).
• Τα αντιθετικά χρώματα βοηθούν: αγοράστε 2 σετ φερμουάρ σε διαφορετικά χρώματα (βεβαιωθείτε πως είναι ίδιου μήκους και υλικού).
• Ξεκινήστε την άσκηση παρέχοντας στο παιδί ένα μοντέλο. Εκτελέστε, δηλαδή, εσείς τα πρώτα βήματα της διαδικασίας αφήνοντας το παιδί να κάνει το τελευταίο. Συνεχίστε, αφήνοντας δύο βήματα στο παιδί και ούτω καθεξής μέχρι να το ολοκληρώσει μόνο του.

Κουμπώματα και κλείσιμο με Velcro

• Δεν υπάρχουν, πλέον, πολλά ρούχα με κουμπώματα χωρίς σχισμές στο ύφασμα. Πολλά μικρά παιδιά δεν έχουν τη δύναμη στα δάχτυλα να κλείσουν αυτά τα κουμπώματα, ειδικά εκείνα που βρίσκονται στην κορυφή του τζιν ή κάποιου άλλου ρούχου από χοντρό ύφασμα.
• Μπορείτε να προσαρμόσετε το κούμπωμα στο τζιν του παιδιού σας ώστε να κλείνει εύκολα, ράβοντας ένα τετράγωνο από Velcro (μην πάρετε αυτά που κολλάνε γιατί δε θα κρατήσουν).
• Εξασκηθείτε στα κουμπώματα αγοράζοντας σειρές από αυτά όπως είναι διαθέσιμα σε μαγαζιά με υφάσματα. Μπορείτε να φτιάξετε ένα «κολιέ» από τις σειρές αυτές.
• Ξεκινήστε βάζοντας το ρούχο ή το ύφασμα στην επιφάνεια ενός τραπεζιού. Βάλτε σε σειρά τα κουμπώματα και κλείστε τα με το δείκτη του χεριού σας.
• Δοκιμάστε να τα κλείσετε κρατώντας τις λωρίδες μεταξύ αντίχειρα και δείκτη. Δείξτε στο παιδί πώς να το κάνει: βοηθήστε το να βάλει τον αντίχειρα και το δάχτυλο πάνω από τα κουμπώματα και να τα πατήσει μεταξύ τους.
• Για να κουμπώσετε εύκολα ένα ρούχο με κουμπώματα ή Velcro, όπως ένα μπουφάν, ευθυγραμμίστε στο τελείωμα του ρούχου και συνεχίστε προς τα πάνω.
• Βάλτε το παιδί να ντυθεί μπροστά στον καθρέφτη για να ευθυγραμμίσετε πιο εύκολα ρούχο και να κλείσετε τα κουμπώματα ή το Velcro στο πάνω μέρος του ρούχου.

Παπούτσια/Κάλτσες

Για μερικά παιδιά είναι πρόκληση να φτάσουν τα πόδια τους ενώ διατηρούν μια σταθερή στάση σώματος. Υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει η διαδικασία πιο εύκολη και σταθερή. Το παιδί κάθεται στο τελευταίο σκαλοπάτι μιας σκάλας (όχι στην κορυφή) ή σε ένα χαμηλό σκαμπό και φέρνει τον αστράγαλό του στο αντίθετο γόνατο. Το παιδί, επίσης, μπορεί να ξαπλώσει ανάσκελα, να λυγίσει το γόνατο με το πέλμα σταθερό στο πάτωμα και να σταυρώσει το άλλο πόδι στο λυγισμένο γόνατο για να το φέρει πιο κοντά.

Αυτές οι θέσεις τοποθετούν το πόδι σε σημείο που το παιδί μπορεί εύκολα να δει και να φτάσει.

• Βεβαιωθείτε πως το παιδί βγάζει εύκολα τις κάλτσες και τα παπούτσια του πριν ξεκινήσετε να του μαθαίνετε πώς να τα βάζει.
• Η εξάσκηση με το δικό σας παράδειγμα είναι κατάλληλη για τις κάλτσες αλλά και για τα παπούτσια. Μπορείτε να εκτελέσετε εσείς τα πρώτα βήματα της διαδικασίας αφήνοντας το παιδί να κάνει το τελευταίο. Συνεχίστε, αφήνοντας δύο βήματα στο παιδί και ούτω καθεξής μέχρι να το ολοκληρώσει μόνο του.
• Το παιδί μαθαίνει πιο εύκολα αν εξασκείται με παπούτσια και κάλτσες μεγαλύτερου μεγέθους. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αντικείμενα που ανήκουν σε μεγαλύτερα αδέλφια ή της μαμάς και του μπαμπά.
• Τοποθετήστε ένα ενδιαφέρον αντικείμενο μέσα στην κάλτσα ή το παπούτσι και δείτε αν το παιδί σας μπορεί να το αισθανθεί ή ακόμη και να το κρατήσει με τα δάχτυλα των ποδιών.

Πώς δένουμε τα κορδόνια μας

Ξεκινήστε τη διαδικασία με εργασία πάνω στην επιφάνεια ενός τραπεζιού ή στην ποδιά του παιδιού ώστε να διατηρήσει μια σταθερή στάση σώματος που δεν θα παρεμβαίνει στην εκμάθηση της δεξιότητας. Όταν είστε έτοιμοι να εξασκηθείτε στο δέσιμο του παπουτσιού, πείτε στο παιδί να φέρει το πόδι του στη θέση που του επιτρέπει να το βλέπει αλλά και να το φτάνει.

Υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει η διαδικασία πιο εύκολη και σταθερή. Το παιδί κάθεται στο τελευταίο σκαλοπάτι μιας σκάλας (όχι στην κορυφή) ή σε ένα χαμηλό σκαμπό και φέρνει τον αστράγαλό του στο αντίθετο γόνατο. Το παιδί, επίσης, μπορεί να ξαπλώσει ανάσκελα, να λυγίσει το γόνατο με το πέλμα σταθερό στο πάτωμα και να σταυρώσει το άλλο πόδι στο λυγισμένο γόνατο για να το φέρει πιο κοντά.

• Χρησιμοποιήστε ένα παλιό παπούτσι αντικαθιστώντας τα κορδόνια με δύο διαφορετικού χρώματος. Πείτε στο παιδί να φέρει το παπούτσι στην ποδιά του ή σε ένα τραπέζι τοποθετώντας το έτσι ώστε τα δάχτυλα να είναι προς τα έξω. Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει τη σωστή θέση καθώς κάθεστε πίσω του και τα χέρια σας δουλεύουν μπροστά από το πρόσωπό του.
• Αν το παιδί σας γράφει με το άλλο χέρι, καθίστε απέναντί του.
• Μιλήστε με το παιδί καθώς προχωράτε σε κάθε βήμα της διαδικασίας: η μάθηση ενισχύεται όταν συσχετίζουμε τα οπτικό μοντέλο με συγκεκριμένες λέξεις – κλειδιά.
• Για συγκεκριμένα βήματα στη διαδικασία, συμβουλευτείτε την παρακάτω σελίδα – οδηγίες.
• Υπάρχει ποικιλία βιβλίων στο εμπόριο που περιλαμβάνουν απεικονίσεις και οδηγίες για το θέμα αυτό.

Γενικές συμβουλές

• Τα παιδιά εκτελούν πιο εύκολα αυτές τις δραστηριότητες αν τις χωρίσετε σε μικρά βήματα. Για παράδειγμα, πείτε στο παιδί τι πρέπει να κάνει σαν πρώτο βήμα και τι στη συνέχεια και όχι τη φράση, «Πλύνε τα δόντια σου». Θα χρησιμοποιείτε τη στρατηγική αυτή όλο και λιγότερο καθώς το παιδί βελτιώνεται στη χρονική ακολουθία των βημάτων.
• Αν το παιδί δυσκολεύεται να μάθει τη σειρά των βημάτων, βοηθήστε λέγοντάς του τι ακολουθεί στη συνέχεια αλλά και υποβάλλοντας την ερώτηση, «Τι κάνουμε μετά;»
• Για επιπρόσθετη ενίσχυση, μπορείτε να απεικονίσετε τη σειρά των βημάτων της δραστηριότητας σε ένα κομμάτι χαρτί και να το αφήσετε σε σημείο που το παιδί μπορεί να δει. Ενώ το παιδί εκτελεί κάθε βήμα, τραβήξτε φωτογραφίες που θα δείξετε την επόμενη φορά σαν οπτική νύξη ή δοκιμάστε το ίδιο με εικόνες από το διαδίκτυο. Μπορείτε, επίσης, να ζωγραφίσετε μόνοι σας το κάθε βήμα. Όταν το παιδί ξεκινά τη δραστηριότητα μπορείτε να του δείχνετε την εικόνα που αντιστοιχεί σε κάθε βήμα.

Συμβουλές για την προσωπική περιποίηση

• Για τις εργασίες που χρειάζονται νιπτήρα, βεβαιωθείτε πως το παιδί σας έχει ένα σταθερό σκαμπό για να στέκεται και να φτάνει άνετα κάποια σημεία.
• Το παιδί μαθαίνει να πλένει τα δόντια του και τα χέρια του με πολλά βήματα. Να χρησιμοποιείτε συνεκτικές λέξεις ή σύντομες φράσεις που «σπρώχνουν» το παιδί στην εκτέλεση ενός βήματος τη φορά.
• Συνδυάστε προφορικές νύξεις με οπτικά ερεθίσματα, όπως η σειρά με τις εικόνες, για καλύτερη μάθηση και διατήρηση της γνώσης.

Πώς πλένουμε τα δόντια μας;

• Το παιδί δοκιμάζει τις πρώτες φορές να βουρτσίσει τα δόντια του χωρίς οδοντόκρεμα.
• Το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να ανοίξει και να κλείσει το καπάκι της οδοντόκρεμας. Εξασκηθείτε, αρχικά, μόνο σε αυτό.
• Προσφέρετε καθοδήγηση στο παιδί βάζοντας το χέρι σας πάνω από το δικό του για να το μάθετε να βάζει την οδοντόκρεμα πάνω στην οδοντόβουρτσα. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί νοιώθει πόση πίεση χρειάζεται για να σφίξει το σωληνάριο.
• Πολλά παιδιά δεν είναι συνηθισμένα σε τροφές με γεύση μέντα, οπότε καλό είναι να δοκιμάσετε μια οδοντόκρεμα με γεύση φιλική προς τα παιδιά.
• Αν δεν αρέσει αρχικά στο παιδί σας η οδοντόκρεμα, μπορείτε να το δείτε σαν παιχνίδι. Για παράδειγμα: «Προσπάθησε να ζωγραφίσεις όλα τα δόντια μέσα στο στόμα σου». Χρησιμοποιήστε μια μπατονέτα για να ζωγραφίσετε τα δόντια αν το παιδί απορρίπτει τελείως την οδοντόβουρτσα.

Σε μερικά παιδιά δεν αρέσει καθόλου να έχουν ορισμένα αντικείμενα ή υφές στο στόμα τους, όπως σκληρές τρίχες οδοντόβουρτσας. Ακολουθούν τρόποι προετοιμασίας του στόματος για το βούρτσισμα:

• Δώστε στο παιδί ένα παιχνίδι με δονήσεις που θα κρατά στο μάγουλο ή πάνω στο στόμα του για λίγο λεπτά. Στη συνέχεια, δοκιμάστε να βουρτσίσετε τα δόντια.
• Χρησιμοποιήστε ένα παιχνίδι οδοντοφυΐας με δόνηση: αφήστε το παιδί να το δαγκώνει ενώ η δόνηση βρίσκεται σε λειτουργία. Επίσης, μπορείτε να το κινήσετε και γύρω γύρω στα μάγουλα.
• Δώστε στο παιδί να μασήσει παχύρρευστες, τραγανιστές ή λαστιχωτές τροφές πριν πλύνει τα δόντια του (κουλούρι με σουσάμι, πρέτσελ, ζαχαρωτά κτλ.).
• Μιλήστε στην εργοθεραπεύτριά σας για τη χρήση κάποιας ειδικής βούρτσας ή για άλλες αισθητηριακές στρατηγικές.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να πλύνει τα δόντια του για μία λογική διάρκεια, συνθέτοντας ένα τραγουδάκι ή ποιηματάκι που θα λέτε στη διάρκεια της δραστηριότητας. Για παράδειγμα: «Βουρτσίζουμε τα δόντια μας, πάνω κάτω, πάνω κάτω, πάνω κάτω και μετά στο πλάι. Βουρτσίζουμε το δόντια μας το πρωί αλλά και το βράδυ».

Πώς πλένουμε τα χέρια μας;

• Μάθετε στο παιδί να ανοίγει τη βρύση και να βάζει το δάχτυλό του στο νερό για να ελέγχει τη θερμοκρασία. Ξεκινήστε ανοίγοντας τη βρύση πρώτα για το κρύο νερό. Αν έχετε μία μόνο λαβή, βεβαιωθείτε πως είναι γυρισμένη στο κρύο πριν το παιδί σας ανοίξει τη βρύση. Πάντα να επιτηρείτε τη διαδικασία και να ελέγχετε πρώτα το νερό καθώς το παιδί σας μαθαίνει να ελέγχει τη θερμοκρασία.
• Να χρησιμοποιείτε μια σειρά εικόνων αν χρειάζεται για να διδάξετε τα βήματα της διαδικασίας: «ανοίγουμε τη βρύση, ελέγχουμε τη θερμοκρασία του νερού, βρέχουμε τα χέρια, σαπουνίζουμε, ξεπλένουμε, κλείνουμε τη βρύση, στεγνώνουμε τα χέρια».
• Ενθαρρύνετε το παιδί να αφιερώνει ένα λογικό χρονικό διάστημα στο πλύσιμο των χεριών, συνθέτοντας ένα τραγουδάκι ή ποιηματάκι.

Φυσώντας και σκουπίζοντας τη μύτη μας

• Τα παιδιά ξεκινούν (από τα 2 τους χρόνια) να μαθαίνουν αυτήν τη δεξιότητα μόνα τους και με τη μίμηση των ενηλίκων. Αν δεν έχετε παρατηρήσει μια αντίστοιχη συμπεριφορά στο παιδί σας, δοκιμάστε τις εξής στρατηγικές:
• Ξεκινήστε μαθαίνοντας στο παιδί να φυσά αντικείμενα βγάζοντας αέρα από το στόμα: φούσκες από νερό και σαπούνι ή σβήσιμο κεριών. Οργανώστε διαγωνισμό όπου θα κινείτε με το παιδί μπαλάκια από βαμβάκι ή μπαλάκια του πινγκ πονγκ στην επιφάνεια του τραπεζιού, φυσώντας αέρα μέσα από καλαμάκια.
• Μόλις το παιδί καταφέρει να φυσάει με αέρα από το στόμα, κρατήστε χαλαρά ένα χαρντομάντηλο πάνω από τη μύτη και το στόμα του και προκαλέστε το παιδί να φυσήξει το χαρντομάντηλο με αέρα που θα βγάλει μόνο από τη μύτη.
• Βάλτε το παιδί να φυσήξει με τη μύτη πάνω σε ένα παράθυρο ή καθρέφτη για να δει το τζάμι να θαμπώνει.
• Μπορείτε να διδάξετε το παιδί να φυσά τη μύτη του μπροστά στον καθρέφτη, συνδυάζοντας την πράξη με το οπτικό ερέθισμα. Με τον τρόπο αυτό, ενισχύετε τη μάθηση και βοηθάτε το παιδί να καθαρίσει καλά τη ρινική περιοχή.

Πώς τρώμε;

• Το παιδί μαθαίνει καλύτερα να πίνει από κούπα αν χρησιμοποιείτε κούπες με δύο χερούλια και καπάκι. Σταδιακά, το παιδί μπορεί να δοκιμάσει να πιει από κούπα χωρίς χερούλια και τέλος, από ανοιχτή κούπα γεμισμένη μέχρι τη μέση.
• Κατάποση νερού με καλαμάκι: ξεκινήστε με ένα κοντό καλαμάκι καθώς το παιδί μπορεί να μην έχει τη δύναμη ή προσοχή να ρουφήξει το υγρό από ένα μακρύ καλαμάκι.
• Διδάξτε το παιδί να τρώει με μαχαιροπίρουνα αρχίζοντας το τάισμα με κουτάλι. Σταδιακά, το παιδί θα μάθει να χρησιμοποιεί το πιρούνι που αποτελεί και μεγαλύτερη πρόκληση.
• Μερικά παιδιά δεν προγραμματίζουν εύκολα τις κινητήριες πράξεις που χρειάζονται για να βάλουν το φαγητό στο κουτάλι ή πιρούνι και μετά στο στόμα. Βοηθήστε το παιδί βάζοντας το δικό σας χέρι πάνω από το δικό του ώστε να κατασκευάσει το παιδί μια «κινητήρια μνήμη» για την επιθυμητή κίνηση. Ενδέχεται το παιδί να χρειαστεί αρκετές επαναλήψεις με τη δική σας συμμετοχή.

Πηγή: therapystreetforkids.com